درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 123

احسان آن ذات مقدس به بندگان می باشد، و در آیه به معنای مکنت و مال افزون بر آنچه موجود است می باشد.

ج. افاضه: افاضه بر گرفته از «فاض الماء» به معنای زیاد شدن آب در ظرف و سر ریز شدن آن است. و از همین معناست جاری شدن اشک، و افاضه مردم از عرفات به منی به معنای خروج دفعی و جمعی آنان است. (1) چنانکه قرآن نیز می فرماید: «تَری أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِ (نساء: 83)». در افاضه مردم از مکان گویا ظرف مکانی از جمعیت موجود پر شده و سرریز می شوند.

ارتباط با آیه قبل

در پایان آیه قبلی «الحج اشهر معلومات ...» که فرمود: «وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوی »، و در آن تقوا و بهترین زاد و توشه را سفارش نمود، این خود، مُشعِر به این است که تنها باید به امور معنوی پرداخت، از این رو در این آیه به استدراک همان موضوع پرداخت و فرمود: «لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ ...». و بدین ترتیب ربط آیات نیز با یکدیگر روشن است. (2)

محتوای آیه

این دو آیه شریفه در بردارنده چند امر مهم در حجّ است، که عبارتند از: جواز تجارت در ایام حج، وقوف در عرفات، کوچ کردن از عرفات، وقوف در مشعر، ذکر در مشعر، کوچ کردن از مشعر.