درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 125

سوره جمعه آمده است که فرمود: «فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاهُ فَانْتَشِرُوا فِی الأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ (جمعه: 10)». و چون ابتغاء فضل در آن به بیع تفسیر شده است، بنابر این منظور از فضل در این آیه نیز خرید و فروش و تجارت می باشد. (1) در روایات نیز به این مطلب اشارت شده است، چنانکه در روایتی امام صادقمی فرماید: «إِنِّی لأَرْکَبُ فِی الْحَاجَهِ الَّتِی کَفَانِیهَا اللَّهُ مَا أَرْکَبُ فِیهَا، إِلّا لالْتِمَاسِ أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ أُضْحِی فِی طَلَبِ الْحَلالِ، أَمَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاهُ فَانْتَشِرُوا فِی الأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ»، أَرَأَیْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ بَیْتاً وَ طَیَّنَ عَلَیْهِ بَابَهُ وَ قَالَ رِزْقِی یَنْزِلُ عَلَیَّ کَانَ یَکُونُ هَذَا، أَمَا إِنَّهُ یَکُونُ أَحَدَ الثَّلاثَهِ الَّذِینَ لایُسْتَجَابُ لَهُمْ دَعْوَهٌ ... الرَّجُلُ یَکُونُ عِنْدَهُ الشَّیْ ءُ فَیَجْلِسُ فِی بَیْتِهِ فَلایَنْتَشِرُ وَ لایَطْلُبُ وَ لایَلْتَمِسُ الرِّزْقَ، حَتَّی یَأْکُلَهُ فَیَدْعُو فَلایُسْتَجَابُ لَه ».(2) اما این که برخی فکر می کنند منظور از فضل در آیه فضل معنوی است نه فضل مالی، باید گفت: اصولًا حجّ برای فضل معنوی و نیازی به اذن و اجازه ندارد.

فضیلت حجّ بدون تجارت

نکته قابل توجه این که، از تعبیر «لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ »، تنها جواز آن استفاده می شود، بدین معنا که تجارت در حجّ جزء مباحات است نه جزء واجبات، بنابر این می توان گفت: افضلیت حجّ بدون تجارت و بدون قصد مالی از حجّ به جای خود باقی است، به خصوص این که در تقسیم حاجیان از کسانی که حجّ را صرفاً برای تجارت انجام می دهند مذمت شده است. چنانکه امام باقر به نقل از پیامبر می فرماید: «یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَکُونُ فِیهِ حَجُّ الْمُلُوکِ نُزْهَهً، وَ حَجُ الأَغْنِیَاءِ تِجَارَهً، وَ حَجُّ الْمَسَاکِینِ مَسْأَلَهً».(3) و اما این که امام صادق در روایتی

1- طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان، ج 12، ص 78.
2- وسائل الشیع، ج 17، ص 28. باب کراه ترک طلب الرزق و تحریمه.
3- وسائل الشیع، ج 11، ص 60. باب أن المستطیع إذا حج جمالًا.