درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 13

معنای قرآن بر آن متوقف است می باشد. (1) و از امروزیان عبدالعظیم زرقانی نیز همین تعریف را پذیرفته است. (2)

ه. بیان مراد خدا از قرآن

آیت الله خویی از جمله کسانی است که به تعریف تفسیر پرداخته و می نویسد: تفسیر عبارت است از روشن نمودن مراد خدای متعال از قرآن کریم. (3) علّامه طباطبایی نیز مشابه همین تعریف را ارائه کرده و می نویسد: تفسیر یعنی؛ بیان معانی آیات قرآن، و کشف مقاصد و مدلول های آن. (4)

نقد و بررسی

به نظر می رسد آنچه ابوحیان و آلوسی در تعریف تفسیر گفته اند از حوزه فهم مراد و معنا بیرون رفته، و به بیان الفاظ قرآن نیز وارد شده اند. زیرا چگونگی نطق کلمات قرآن و قرائت های گوناگون از مقوله تفسیر نیست، بلکه پس از فرض پذیرش تعدد قراآت، خود متن مفسَّر است و بسا هر قرائتی بتواند، عاملی برای تفسیر قرائت دیگر باشد.

زرکشی و ثعالبی نیز از بیان چیستی تفسیر فراتر رفته و به تفسیر کننده قرآن نیز پرداخته اند، زیرا زرکشی در ادامه تعریف می افزاید: و این تفسیر به کمک علم لغت، نحو، تصریف، علم بیان، اصول فقه، قراآت و نیز شناخت اسباب نزول و ناسخ و منسوخ ممکن است. ثعالبی نیز به صراحت می گوید: علم تفسیر، هر آنچه که فهم و بیان مراد بر آن متوقف است را در بر می گیرد. (5) این امر گرچه درتعریف

1- ثعالبی مکی، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر ثعالبی( جواهرالحسان فی تفسیرالقرآن)، ج 1، ص 41.
2- زرقانی، عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ج 2، ص 4.
3- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیرالقرآن، ص 422.
4- طباطبایی، سیّد محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 4.
5- تفسیر الثعالبی( المسمی بالجواهر الحسان فی تفسیرالقرآن)، الثعالبی المکی، عبدالرحمن بن محمد، ج 1، ص 41.