درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 14

کامل تفسیر سخن درستی است، اما جزء ماهیت شی ء نمی باشد. و گرنه هر مفسر می بایست در تعریف خود منهج تفسیری خود را نیز مشخص نماید، افزون بر این که در تعریف ثعالبی بین فهم و تفسیر قرآن خلط شده است، چرا که فهم و شناخت، در مرحله ادراک خود مفسّر است و تفسیر در مرحله بیان برای دیگران.

با توجه به آنچه گفته شد می توان گفت: تعریف آیت الله خویی و علامه طباطبایی دقیق تر به نظر می رسد، البته مطابق تعریف آیت الله خویی، تفسیر شامل تأویل نیز می شود، بلکه تنها تأویل می تواند تفسیر واقعی قرآن باشد، زیرا از یک سو، در حوزه مراد خداست. و از سوی دیگر رفع مشکل در حوزه الفاظ قرآن به خصوص در مباحث ادبی و لغوی است نه معنایی، گرچه در مواردی برای رسیدن به معنای مراد رفع مشکل از الفاظ نیز لازم است.

دو نکته

در این جا به دو نکته اشارت می شود: نکته نخست این که آیت الله معرفت در تعریف خود به نکته دقیقی اشارت نموده است، و آن این که تفسیر تنها پرده برداشتن از لفظ مشکل نیست، بلکه نوعی محاوله و چاره جویی برای از بین بردن نکات مبهم در دلالت کلام نیز هست. از این رو خود ایشان در جای دیگر می نویسد: در متن نیازمند به تفسیر ناگزیر با نوعی ابهام که معنای لفظ را پنهان کرده است می باشیم، و مفسر با تلاش و اجتهاد خود سعی در زدودن آن دارد. (1) و سپس می افزاید: این وجه ممیز میان ترجمه و تفسیر از یک سو، و میان تفسیر و تأویل از سوی دیگر است

نکته دوم این که قید «به اندازه توانایی بشر» در تعریف ثعالبی سخن درستی است و این بیانگر آن است که تفسیر قرآن و به خصوص آنچه از تفاسیر به ما می رسد دارای مراتب است. خود قرآن نیز در تنها کاربرد واژه تفسیر به این