درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 155

* آیه دوازدهم

اشاره

«إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ مُبارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمِینَ (آل عمران: 96)».

شرح واژگان

أ. بیت: بیت در لغت به معنای مأوی، مسکن و محل اجتماع است. (1) بسا به این دلیل به مسکن بیت گفته می شود، که انسانها به طور معمول در محل سکونت خود بیتوته می کنند، و در آن اعضای خانواده به دور هم جمعند.

ب. بکّه: واژه بکه در لغت به معنای تجمع و ازدحام است. و لذا گفته می شود تباکّت الابل علی الحوض، یعنی تزاحمت. (2) برخی نیز می گویند: بکّه همان مکّه است که میم آن تبدیل به باء شده است، چنانکه واژه لازب همان لازم است. (3) در این که منظور از بکه در آیه شریفه چیست؟ در روایتی أمیرالمؤمنین در پاسخ به این پرسش که نسبت بکه به مکه چیست؟ فرمود: «مکه من أکناف الحرم و بکه موضع البیت». مرد پرسید چرا به آن بکّه می گویند، فرمود: «لأنها بکّت رقاب الجبارین و عیون المذنبین».(4) ج. برکت: برک در لغت به دو معنا به کار رفته است: یکی نمو و زیادت، و دیگر ثبوت و قوام. (5) و اگر به محل جمع شدن آب باران برکه گفته می شود، به

1- فیومی، المصباح المنیر، ریشه بات.
2- زمخشری، اساس البلاغ، ریشه بکّ.
3- طبرسی، مجمع البیان، ج 1، ص 477.
4- مجلسی، بحارالأنوار، ج 54، ص 231.
5- جوهری، صحاح اللغ، فیومی، المصباح المنیر، ریشه برک.