درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 156

این دلیل است که آب در آن ایستاده و مقیم شده است. برخی نیز گفته اند: برکت به معنای خیر الهی در چیزی است. (1)

محتوای آیه

این آیه شریفه از جمله آیاتی است که به معرفی خانه خدا در قالب چند وصف پرداخته است، ضمن آن که برای اولین بار به تاریخ و جغرافیای آن نیز اشارت نموده است.

1. تاریخ خانه خدا

در این آیه به نخستین خانه اشارت شده است، این اولیت ممکن است اشارت به این باشد که اولین نقطه روی زمین است که آشکار گردید. و در حقیقت اشارت به «دحو الارض» باشد، و یا این که اولین خانه عمومی روی زمین مراد است، چنانکه در روایتی از علی می خوانیم که فرمود نخستین خانه عمومی است: «قد کان قبله بیوت کثیره لکنّه اوّل بیت مبارک و هدی وضع للناس».(2)

این بدان معناست که پیش از کعبه خانه های زیادی بوده است، لیکن کعبه اولین خانه مبارک و هدایتی است که برای عموم مردم قرار داده شد، در سخن دیگری از امیرالمؤمنین چنین استفاده می شود که منظور اولین خانه عبادت است، چنانکه می فرماید: «اول بیت وضع للعباده البیت الحرام، و قد کانت قبله بیوت کثیره».(3) برخی از مفسران نیز همین معنا را پذیرفته اند. (4)

1- راغب اصفهانی، مفردات، برک.
2- مجمع البیان، ج 1، ص 477.
3- طوسی، تفسیر تبیان، ج 2، ص 535.
4- علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج 7، ص 217.