درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 16

ب. تفسیم مأثور و تفسیر به رأی

آقای دکتر محمدحسین ذهبی تفسیر قرآن کریم در عصر تدوین یعنی؛ دوره پس از عصر نبوی، عهد صحابیان و دوره تابعان را ابتدا به دو اتجاه تفسیر مأثور و تفسیر به رأی تقسیم می کند، و سپس تفسیر به رأی را به تفسیر به رأی جایز [ممدوح ] و تفسیر به رأی غیر جایز [مذموم ] تقسیم می کند. وی تفاسیر فرق مختلف را در قسم تفسیر به رأی قرار می دهد، و تفاسیر معتزله، شیعه، اسماعیلیه، تفسیر فلاسفه و ... در قسم تفسیر به رأی مذموم جای می دهد. (1)

ج. تفسیر تجزیه ایی و تفسیر توحیدی

این تقسیمی است که آیت الله شهید سیّد محمد باقر صدر بیان کرده است. وی عامل تنوع تفسیر اهتمام مفسر به یکی از جوانب و یا اتجاهات می داند و می نویسد: برخی از مفسران به جوانب لفظی، ادبی و بلاغی قرآن اهتمام ورزیده است؛ دیگری به جوانب محتوا و معنا توجه نموده است، بعضی بر حدیث تمرکز کرده و قرآن را به مأثور تفسیر کرده است، و برخی به عقل اعتماد داشته است، عده ای نیز به موضع گیری های مذهبی و یا تفسیر به رأی روی آورده است. و آنچه مورد همت ماست، تفسیر قرآن بر اساس دو اتجاه تجزیه ایی و اتجاه توحیدی (2) است. (3)

شهید صدر، ضمن آنکه به معیار تقسیم خود اشارت نموده است. اتجاه تفسیر را با منهج یکی دانسته است، زیرا وی در تعریف منهج می نویسد: منظور ما از اتجاه تجزیه ایی، منهجی است که مفسر در تفسیر آیه به آیه قرآن در پیش

1- ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج 1، ص 111.
2- منظور از اتجاه تجزیه ایی شیوه ترتیبی و به تعبیر برخی دیگر« موضعی» یا تفسیر آیه به آیه است. و منظور از اتجاه توحیدی شیوه موضوعی است.
3- صدر، سیّد محمدباقر، المدرس القرآنی، ص 20.