درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 168

می گیرد. زیرا واژه عالمین در فرهنگ قرآن به همه ماسوا الله «ربّ العالمین» اطلاق شده است، همان گونه که در محدوده انسانی نیز به کار رفته است، چنانکه

می فرماید: «یا بَنِی إِسْراییلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِینَ (بقره: 46)». و یا حتی به گروهی از انسانها در زمان

خاص اطلاق شده است که فرمود: «فَإِنِّی أُعَذِّبُهُ عَذاباً لاأُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ الْعالَمِینَ (مائده: 116)». که طبعاً منظور از عالمین امت های قبل از عیسی است.

و بسا بتوان گفت: کعبه بسان قرآن است که برای هدایت ناس آمده است: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیه الْقُرْآنُ هُدیً لِلنَّاسِ (بقره: 185)»، و نیز نذیر برای جهانیان است: «تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِه لِیَکُونَ لِلْعالَمِینَ نَذِیرا (فرقان: 1)»، در عین حال هر انسانی به فراخور زمینه فراهم شده و استعداد و توفیقات، از خرمن هدایت عامه و فراگیر آن خوشه ای بر می گیرد.

و از همین روست که برخی از مفسران معتقدند، حتی برای بت پرستان نیز از کعبه و حج به عنوان آیین ابراهیم و لو آمیخته با خرافات انجام می دادند، و در پرتو همین توجه ناقص به طور موقت از برخی گناهان دست بر می داشتند. (1)

لطایف و اشارات

1. وجه ارتباط این آیه با آیات قبلی ممکن است این باشد که چون در آیه قبل خطاب به یهود فرمود: «فَاتَّبِعُوا مِلَّهَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ»، در این آیه می فرماید: اگر به راستی پیرو ابراهیم هستید، بدانید یکی از شعارهای مهم ابراهیم حج کعبه است، که شما انجام نمی دهید. و در واقع می گوید شما تابع ابراهیم نیستید و به دروغ این ادعا را دارید. (2)