درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 191

«لَیْسَ لَهُ عُذْرٌ فَإِنْ مَاتَ فَقَدْ تَرَکَ شَرِیعَهً مِنْ شَرَائِعِ الإِسْلامِ».(1) و نیز از روایتی که وجوه کفر را بیان نموده است، معلوم می شود که ترک حجّ غیر از کفر مصطلح است، چنانکه امام صادق می فرماید: «... وَ مِنْهُ کُفْرُ التَّرْکِ لِمَا أَمَرَهُمُ اللَّهُ وَ

هُوَ قَوْلُهُ: «وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا». وَ مَنْ کَفَرَ أَیْ تَرَکَ الْحَجَّ وَ هُوَ مُسْتَطِیعٌ فَقَدْ کَفَرَ، وَ مِنْهُ کُفْرُ النِّعَمِ وَ هُوَ قَوْلُهُ: «لِیَبْلُوَنِی أَ

أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ وَ مَنْ شَکَرَ فَإِنَّما یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ کَفَرَ» أَیْ وَ مَنْ لَمْ یَشْکُرْ نِعْمَهَ اللَّهِ فَقَدْ کَفَرَ فَهَذِهِ وُجُوهُ الْکُفْرِ فِی کِتَابِ اللَّه ...». (2) چنانچه ملاحظه می شود، نفس تقسیم کفر به کفر جحود، کفر ترک و کفر نعمت و ... دلیل بر این است که وجوه کفر یکسان نیست.

در روایتی دیگر امام کاظم در باره آیه «وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا» می فرماید: «لِلَّهِ الْحَجُّ عَلَی خَلْقِهِ فِی کُلِّ عَامٍ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا». راوی می گوید: از آن حضرت در باره «وَ مَنْ کَفَرَ»؛ پرسیدم. در پاسخ فرمود: «لَیْسَ مَنْ تَرَکَ الْحَجَّ مِنْهُمْ فَقَدْ کَفَرَ، وَ لَکِنْ مَنْ زَعَمَ أَنَّ هَذَا لَیْسَ هَکَذَا فَقَدْ کَفَرَ».(3) این روایت ضمن آن که انکار حج را کفر می داند، لیکن تارک حجّ را کافر نمی داند.

و اگر در برخی از روایات تارک حج را کافر قلمداد شده است، چنانکه در روایتی پیامبر به علی فرمود: «یَا عَلِیُّ تَارِکُ الْحَجِّ وَ هُوَ مُسْتَطِیعٌ کَافِرٌ ...». (4) منظور کسی است که حج را انکار کند.

1- وسائل الشیع، ج 8، 18، باب 6 از ابواب وجوب الحج و شرائطه.
2- بحارالانوار، ج 69، ص 92، باب 98.
3- مستدرک الوسائل، ج 8، ص 12، باب أنه یجب الحج علی الناس فی کل.
4- من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 368، باب النوادر.