درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 243

است منظور همان ظلمی است که در آیه بدان اشارت شده است، یعنی کفر، منع مؤمنین از پذیرش اسلام، صدّ و منع از مسجد الحرام و تضییع حقوقشان. (1) به نظر ما سیاق آیات دیدگاه اخیر را تأیید می کند، لیکن عموم «مَنْ یُرِدْ»، همه انحرافات و ظلم ها را در بر می گیرد. و روایات نیز مؤید آن است چنانکه در روایاتی از امام صادق می خوانیم که در پاسخ ابی الصباح کنانی که از تفسیر همین آیه پرسیده بود، فرمود: «کُلُّ ظُلْمٍ یَظْلِمُهُ الرَّجُلُ نَفْسُهُ بِمَکَّهَ مِنْ سَرِقَه أَوْ ظُلْمِ أَحَدٍ أَوْ شَیْ ءٍ مِنَ الظُّلْمِ فَإِنِّی أَرَاهُ إِلْحَاداً وَ لِذَلِکَ کَانَ یُتَّقَی أَنْ یُسْکَنَ الْحَرَمُ».(2) روی همین معنا برخی معتقدند که اگر کسی در حرم مرتکب گناهی شود که برای آن حدّی تعیین شده است، مجازات مضاعف دارد. (3)

اشارات و لطایف

1. از این که خدای سبحان درباره کعبه فرمود: «وُضِعَ لِلنَّاسِ ». و در اینجا درباره مسجد الحرام فرمود: «وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذِی جَعَلْناهُ لِلنَّاسِ »، و طبق بیان روایات، مکه را برای همگان قرار داد، معلوم می شود که هر کدام از اینها از زاویه خاصی وجهه عمومی دارد.

2. به لحاظ ادبی کلمه «للناس» و «سواء» هر دو حال است از برای هاء در «جعلناه»، یعنی ما این خانه را قرار دادیم، در حالی که برای مردم است و مقیم و مسافر نسبت به آن مساویند. البته واژه «سواء» می تواند مفعول دوم برای «جعلناه» نیز باشد.

3. تعبیر به «سَبِیلِ اللَّهِ » که سبیل را منتسب به خدا می کند، بیانگر این حقیقت است که اگر کاری بر خلاف «سبیل الله» باشد تعدّی به حقّ الله است،

1- طباطبایی، المیزان، ج 14، ص 367.
2- کلینی، کافی، ج 4، ص 227، باب الالحاد بمک
3- تفسیر نمونه، ج 14، ص 64.