درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 246

چشم انداز آیه

در آیه پیش سخن از بسته شدن راه خدا و جلوگیری از ورود به مسجد الحرام بود، همان خانه ای که معبد و منسک همگان است و نسبت به همه یکسان است. در این آیه با تقدیر «اذکر» که خطاب به پیامبر است، و در ادامه آیه قبل معرفی بیت الله را با بیان بخشی از تاریخ و مقام معنوی آن، تکمیل می کند.

أ. بخشی از تاریخ کعبه

در ابتدای آیه می فرماید: «وَ إِذْ بَوَّأْنا لإِبْراهِیمَ مَکانَ الْبَیْتِ ». همان طور که گفته شد تبوئه به معنای مهیا نمودن و یا مسطح کردن است، این بدان معناست که خدای سبحان جای این خانه را برای ساختن، و به معنای دقیق تر تجدید بنای آن را آماده نمود، خانه ای که پیش از ابراهیم بنا شده بود، زیرا قبل از آن که ابراهیم این خانه را بنا کند خودش گفت: «رَبَّنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِواد غَیْر ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ (ابراهیم: 37)». اسکان ذریه در وادی غیر مزروعی با قید «عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ » بیانگر این است که پیش از آمدن ابراهیم به آن سرزمین خانه خدا وجود داشته است.

در روایات نیز به این معنا اشارت شده است، چنانکه امام صادق در روایتی می فرماید: «إِنَّ آدَمَ هُوَ الَّذِی بَنَی الْبَیْتَ وَ وَضَعَ أَسَاسَهُ ...». (1) و در روایتی دیگر می فرماید: «... فَلَمَّا أَذِنَ اللَّهُ لَهُ فِی الْبِنَاءِ قَدِمَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) فَقَالَ یَا بُنَیَّ قَدْ أَمَرَنَا اللَّهُ بِبِنَاءِ الْکَعْبَه وَ کَشَفَا عَنْهَا فَإِذَا هُوَ حَجَرٌ وَاحِدٌ أَحْمَرُ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ ضَعْ بِنَاءَهَا عَلَیْهِ ».(2)

بسیاری از مفسران معتقدند که کعبه به هنگام طوفان نوح ویران شده و آثار آن محو شده بود. (3)

1- صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 235، نکت فی حج الانبیاء و ...
2- کلینی، کافی، ج 4، ص 202. باب حج ابراهیم و اسماعیل و بنائهما. تفسیر صافی، ذیل آیه.
3- طبرسی، مجمع البیان، ج 4، ص 80. فخررازی، تفسیر کبیر، ج 23، ص 26. تفسیر کشاف، ج 3، ص 152. میبدی، کشف الاسرار، ج 6، ص 361. تفسیر بیضاوی، جزء 4، ص 53. قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 12، ص 36. نمونه، ج 14، ص 67.