درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 254

چشم انداز آیه

این آیه در ارتباط با آیه قبل است که مربوط به ابراهیم بود که در آن خدای سبحان به آن حضرت خطاب نمود و فرمود: «لاتُشْرِکْ بِی شَیْئاً وَ طَهِّرْ». در این آیه نیز در ادامه همان خطاب ها می فرماید: «وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِ ».

محتوای آیات

محتوای آیه نخست تنها اعلام آمدن به حجّ است، لیکن سخن در این است که اعلام کننده چه کسی است؟ و محتوای آیه دوم بیان فلسفه حجّ است.

أ. محمد یا ابراهیم؟

بسیاری از مفسران بر آنند که جمله: «وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِ » به قرینه آیه قبل از آن که فرمود: «وَ إِذْ بَوَّأْنا لإِبْراهِیمَ مَکانَ الْبَیْتِ »، خطاب به ابراهیم باشد. (1) که با سیاق آیات نیز سازش بیشتری دارد. (2) برخی از مفسران نیز معتقدند که این خطاب متوجه پیامبر است، از مفسران پیشین حسن بصری و جبایی و از مفسران بعدی فخررازی، میبدی، قرطبی و مدرسی از جمله کسانی هستند این نظریه را پذیرفته اند. (3) این دیدگاه را می توان این گونه تقویت نمود که اصل درنزول قرآن این است که خطاب به پیامبر باشد، مگر آن که به دلیل قطعی خلاف آن ثابت شود. و نیز به قریته «یأتونک»، چرا که این خطاب متوجه

1- طبرسی، مجمع البیان، ج 4، ص 81. فخررازی، تفسیر کبیر، ج 23، ص 28. تفسیر کشاف، ج 3، ص 152. تفسیر بیضاوی، جزء 4، ص 53. نمونه، ج 14، ص 69.
2- تفسیر المیزان، ج 17، ص 369.
3- فخررازی، تفسیر کبیر، ج 23، ص 28. میبدی، کشف الاسرار، ج 6، ص 361. قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 12، ص 36. من وحی القرآن، ج 16، ص 54.