درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 256

این دو روایت رخداد تاریخی زمان ابراهیم را بیان می کند، و به جای خود قابل قبول است و روایت اول رخداد زمان پیامبر را بازگو می کند و وظیفه ای که آن حضرت بر عهده دارد تبیین می نماید، و لذا به دنبال آن اعلام می شود که مردم به همراه وی به حجّ بیایند.

به لحاظ درایی روایت دوم مضمره است، گرچه صاحب وسائل می نویسد مصدر روایت امام صادق است، لیکن از نظر درایی و روایی رجحان با روایت اول است، گرچه می توان بین این دو به نحوی جمع نمود و گفت: روایت اول ضمن یادآوری رخداد زمان ابراهیم برای پیامبر آن حضرت را مکلف می کند تا بر اساس سنت ابراهیمی به مردم اعلام حجّ نماید.

دو نکته

در اینجا دو نکته حایز اهمیت وجود دارد که در تفسیر آیه نقش دارد:

نکته اول: این که مضمون روایت اول با ترتیب نزول سوره نیز سازگار است، چرا که سوره حجّ یک صد و چهارمین سوره قرآن است که پس از سوره های بقره و آل عمران که متضمن تشریع اصل حج می باشد نازل شده است.

نکته دوم: این که جریان رؤیای پیامبر مبنی بر دخول به مسجد الحرام که قبل از جریان حدیبیه واقع شده، و نیز آیات مربوط به صلح حدیبیه و نزول آیه: «لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ لاتَخافُونَ فَعَلِمَ ما لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذلِکَ فَتْحاً قَرِیباً (فتح: 27)»، که منجر به دخول حرم در سال بعد، یعنی سال عمر القضاء گردید، تماماً پیش از نزول آیات سوره حجّ می باشد، چرا که بر اساس این روایت پس از نزول: «وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِ » پیامبر به همراه مردم به حجّ رفتند و اعمال آن را به جای آوردند، و آن حجهالوداع بود.