درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 262

ولایت، تدبیر، آداب و عادات، رسوم و سنن، همکاری و همیاری اجتماعی و امثال آنهاست.

دوم منافع اخروی است؛ که همان رسیدن به مقام قرب الی الله است، و در سفر حجّ در قالب عبادت های قولی و عملی از قبیل انجام مناسک طواف، نماز و قربانی، انفاق و صیام، و نیز ترک لذایذ زندگی، تحمل مشکلات و امثال آن صورت می گیرد. (1) طبیعی است که وقتی در حجّ اقوام مختلف با نسب های متعدد، رنگ های گونه گون، سنن و آداب متنوع از سراسر عالم دور هم جمع شوند و با فرهنگ یکدیگر آشنا شوند، با کلمه واحده توحید، و با افعال یکسان بر گرد یک خانه بچرخند، با هم از سرزمینی به سرزمین دیگر بروند، یک روز عید مشترک داشته باشند، بی شک جوامع متعدد و مختلف آنها به یک جامعه وسیع یک رنگ و یک هدف مبدّل می شود، نیروهای پراکنده آنها به یک نیروی فوق العاده بدل می شود و این فلسفه عامّ حجّ است.

ابعاد و فلسفه های حجّ

با توجه به منافع عدیده ای که در حجّ وجود دارد می توان از آن به ابعاد مختلف حجّ و یا به دیگر سخن فلسفه های گوناگون حج تعبیر نمود:

1. فلسفه اخلاقی

شکی نیست که حجّ در بعد اخلاقی انسان حضور دارد، زیرا از یک سو یادآور الگوی تربیتی مطلوب چون ابراهیم، اسماعیل، هاجر، محمد و علی است، و می تواند به زائران درس از خودگذشتگی، ایثار، شجاعت و تحمل مشکلات