درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 31

از ابن عباس نقل شده که گفته است: کسی که به سوی این خانه می آید هرگز از آن منصرف نمی شود، چرا که می اندیشد همواره محتاج و نیازمند به آن است. (1) و نیز روایت شده است که: هر کس به هنگام خروج از مکه نیت بازگشت به آن را داشته باشد، عمرش طولانی می شود. (2) به هر صورت با تکرار حج ثواب و پاداش زائر خانه خدا نیز تکرار می شود.

از زاویه دیگر چون وجوب حج به اتفاق یک بار بیشتر نیست، و این آیه تکرار آن را بیان می کند، فقهاء تعبیر به «مثابه» را دلیل بر استحباب تکرار حج دانسته اند. (3) و برخی نیز آن را دلیل بر وجوب تکرار طواف دانسته اند. (4)

البته در صورتی که بپذیریم این بخش از آیه در مقام تشریع حکم تکرار حج یا عمره است، باید پذیرفت که از قبیل انشا حکم به لسان اخبار است، مانند آیه «لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ (آل عمران: 98)»، که از اتقان بیشتری برخوردار است.

این احتمال نیز وجود دارد که منظور محل ثواب دادن باشد، که در حقیقت به همان معنای اول بازگشت می کند؛ زیرا در ثواب دادن نیز بازگشت تعبیه شده است، چرا که ثواب پاداشی است که به شخص عامل برمی گردد. (5) که در این صورت دیگر دلالتی بر تکرار نخواهد داشت.

2. رعایت امنیت و آسایش

امنیت در خانه خدا و مکه، ممکن است به دو معنا باشد: امر تکوینی، و امر تشریعی. منظور از امر تکوینی، گزارش از هست و نیست است. یعنی حضور در

1- طبرسی، مجمع البیان، ج 1، ص 203. و الحج فی القرآن، ص 42.
2- طبرسی، مجمع البیان، ج 1، ص 203.
3- کنزالعرفان، ج 1، ص 310.
4- فخررازی، تفسیر کبیر، ج 4، ص 50.
5- راغب اصفهانی، مفردات، ریشه ثوب.