درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 38

مطلب دوم: عبادت ها

این آیه شریفه بیان می دارد که: «طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ»، یعنی خانه خدا برای این چند صنف از عبادت کنندگان باید مطهّر شود. طائف به معنای کسی است که بر گرد چیزی می چرخد. (1) چنانکه قرآن نیز می فرماید: «یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ (واقعه: 17)». و عکوف به معنای ملازمت با چیزی و مواظبت از آن است. (2) قرآن نیز به این معنا اشارت کرده و فرموده است: «ما هذِه التَّماثِیلُ الَّتِی أَنْتُمْ لَها عاکِفُونَ (انبیاء: 52)». اما از نظر تفسیری، منظور از طائف کسی است که به دور خانه خدا می گردد، و منظور از عاکف کسی است که مجاور بیت باشد. و یا این که طائف کسی است که از راه دور برای حج یا عمره به سوی خانه خدا می آید و مقصود از عاکف، ساکن و مجاور خانه خدا بودن است. و مراد از راکع و ساجد، نماز گزار است. (3) البته ممکن است منظور از طائف طواف کننده باشد و مقصود از عاکف کسی باشد که در آنجا می نشیند. (4) این احتمال نیز وجود دارد که مراد از عاکف، قائم یعنی نمازگزار باشد، چرا که در جای دیگر فرمود: «لِلطَّائِفِینَ وَ الْقائِمِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ (حج: 26)»، که در این صورت تنها دو گروه طواف کننده و نمازگزار بیان شده است، و «الرکّع السجود» نیز جزء هیأت نماز باشد. (5)

اما اینکه در بیان رکوع و سجود بر خلاف طواف و عکوف، بدون واو عطف بیان شده است، بسا بدین جهت باشد که رکوع و سجود آن چنان به هم نزدیکند، که به منزله یک عبادت غیر قابل تفکیک تلقی می شود.

1- المصباح المنیر، ریشه طوف.
2- المصباح المنیر، ریشه عکف.
3- مجمع البیان، ج 1، ص 204.
4- فخررازی، تفسیر کبیر، ج 4، ص 58.
5- زمخشری، کشاف، ج 1، ص 185.