درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 49

از آن تعبیر به شالوده می شود. و آن بخشی از زمین است که آماده شده تا دیوار بر روی آن بنا کنند. و در اینجا منظور دیوار است.

چشم انداز آیه

با توجه به این که این آیه در ادامه آیات قبلی است که با خطاب «یا بَنِی إِسْراییلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ (بقره: 122)»، آمده بود، می تواند خطاب به بنی اسراییل باشد. و در حقیقت مبیّن این مطلب است که خانه کعبه و ابراهیم نیز یکی از نعمت های خداوندی است، که بنی اسراییل نیز باید قدردان آن باشند. و نیز می تواند، خطاب به پیامبر اسلام و مسلمانان باشد، چرا که در ادامه آیات روی سخن با امت اسلام است.

در هر صورت این آیه به نحوی با مخاطب خود سخن می گوید که: گویا آنان در زمان ابراهیم و بنای کعبه بوده اند، از این رو به «اذ یرفع » که غالباً با تقدیر «اذکروا» می باشد تعبیر نموده است. سپس بنای کعبه را به وسیله ابراهیم و اسماعیل یادآور می شود، و در پایان دعای آن دو بزرگوار مبنی بر قبولی عملشان با دو وصف سمیع و علیم اشارت می کند.

محتوای آیه

همان گونه که گفته شد، در آغاز آیه تعبیر «اذ یرفع » وجود دارد که همراه عاملش، بیانگر این است که مخاطب مأموریت دارد تا چیزی را به یاد آورد. و شکی نیست که یادآوری مسبوق به وجود ذهنی چیزی است که در گذشته آن را دیده است. قرآن کریم نیز در مواردی به این حقیقت اشارت نموده است، از جمله: «وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً (آل عمران: 103)»، که بیانگر دشمنی عرب جاهلی قبل از اسلام، و تبدیل آن به دوستی پس از نعمت اسلام است. و نیز «وَ اذْکُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِیلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِی الأَرْضِ