درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 51

الَّذِی بَنَی الْبَیْتَ وَ وَضَعَ أَسَاسَهُ ...». (1) و در روایتی دیگر می فرماید: «... فَلَمَّا أَذِنَ اللَّهُ لَهُ فِی الْبِنَاءِ قَدِمَ إِبْرَاهِیمُ ع فَقَالَ یَا بُنَیَّ قَدْ أَمَرَنَا اللَّهُ بِبِنَاءِ الْکَعْبَهِ وَ کَشَفَا عَنْهَا فَإِذَا هُوَ حَجَرٌ وَاحِدٌ أَحْمَرُ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ ضَعْ بِنَاءَهَا عَلَیْهِ ».(2) ضمناً باید توجه داشت که یک ساختمان سه بخش عمده دارد: یکی شالوده یا پی، دوم دیوار، سوم سقف؛ که ابراهیم در این آیه تنها به بخش دوم پرداخته است.

2. ابراهیم و اسماعیل

آنچه در این آیه بدان اشارت شده، این است که ابراهیم و اسماعیل قواعد بیت را بالا بردند، و این که هر دو گفتند: «رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا»، گواه اشتراک هر دو آنها در این عمل است، ولی اشاره ای به رتبه استادی و شاگردی هیچ یک از آن دو نشده است، لیکن از مجموع آیات قرآن می توان دریافت که ابراهیم نقش اول را بر عهده داشته است. زیرا در جایی می فرماید: «إِذْ بَوَّأْنا لإِبْراهِیمَ مَکانَ الْبَیْتِ (حج: 26)». و در جای دیگر می فرماید: «وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْراهِیمُ الْقَواعِدَ»، یعنی اصل رفع را به ابراهیم نسبت داده و اسماعیل را به او عطف نموده است، البته صغیر بودن اسماعیل نیز می تواند مؤید این معنا باشد.

در روایتی نیز از امام باقر می خوانیم که فرمود: به هنگام ساختن بیت، ابراهیم به اسماعیل می گفت سنگ به من بده! و اسماعیل سنگ را به دست پدر می داد. (3)

1- صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 235، نکت فی حج الأنبیاء و ...
2- کلینی، کافی، ج 4، ص 202. باب حج إبراهیم و إسماعیل و بنائهما. تفسیر صافی، ذیل آیه.
3- طبرسی، مجمع البیان، ج 1، ص 207.