درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 56

وسیله چشم، یا قلب، یا شهود روحانی، یا نیروی عقلانی، یا خیال، یا فکر، و یا در خواب صورت گیرد. و قرآن به همه این امر اشارت کرده است. (1) البته اگر واژه رأی متعدّی به دو مفعول شود، معنای علم خواهد داد، مثل آیه مورد بحث.

د. مناسک: کلمه «مناسک » جمع منسک از ریشه «نَسْک» است، که به معنای مطلق عبادت و وسیله تقرب می باشد،(2) چنانکه قرآن نیز می فرماید: «انّ صلاتی ونسکی و محیای و مماتی لله ربّ العالمین (انعام: 162)». سپس این کلمه به اعمال حج اختصاص پیدا کرده است، چنانکه «نسیکه » در خصوص ذبیحه به کار می رود. لغت شناسان می نویسند: نُسُک یعنی عبادت، و ناسک یعنی عابد، لیکن این واژه به اعمال حج اختصاص یافته است. (3)

محتوای آیه

این آیه در ادامه آیات قبل، که با دعای ابراهیم و اسماعیل مبنی بر قبولی عملشان به پایان رسید، به برخی دیگر از دعاهای آن حضرت در خصوص تسلیم بودن در برابر حق، پذیرش توبه آنها، و نیز آموزش مناسک حج پرداخته است. و در پایان خدای سبحان را با دو وصف تواب و رحیم یاد نموده است.

1- دیدن با چشم، مثل:« یَرَوْنَهُمْ مِثْلَیْهِمْ رَأْیَ الْعَیْنِ( آل عمران: 143)». دیدن با قلب، مثل:« کَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ لَتَرَوُنَّ الْجَحِیمَ ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَیْنَ الْیَقِینِ( تکاثر: 5- 7)». دیدن شهودی، مثل:« ما کَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأی( نجم: 11)». دیدن با عقل، مثل:« أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الارْضِ( مجادله: 7)». دیدن خیالی، مثل:« أَفَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنا( فاطر: 8)». دیدن در خواب، مثل:« یا بُنَیَّ إِنِّی أَری فِی الْمَنام( صافات: 102)».
2- مقاییس اللغ، المصباح المنیر و مفردات، ریشه نسک.
3- فیومی، المصباح المنیر. و راغب اصفهانی، مفردات، ریشه نسک.