درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 58

نیست، بلکه گروهی از آنان مراد است. و این مطلب با ادب و فکر ابراهیم سازگار است، زیرا آن حضرت در جریان تقاضای امامت در ذریه که گفت: «وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی (بقره: 124)»، و شنیدن جواب «لایَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ » که امامت را از ظالمان منتفی دانست، به خوبی آموخت که تقاضا باید برای برخی باشد.

از سوی دیگر با توجه به این که اسماعیل نیز در این دعا با ابراهیم شریک است، به طور طبیعی ذریه نیز باید ذریه هر دو باشد. از این قوم بنی اسراییل که از نسل یعقوب و اسحاق هستند، از دائره این دعا بیرونند. بنا بر این می توان گفت: مقصود پیامبر اسلام و قوم آن حضرت است. (1) آیه بعد که می فرماید: «رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِکَ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ یُزَکِّیهِمْ (بقره: 129)»، نیز مؤید همین معناست.

بلکه باید گفت: منظور از ذریه خصوص ذریه طاهره و عترت مطهره می باشد، زیرا در میان فرزندان ابراهیم و اسماعیل بت پرست، مشرک و گمراهان زیادی وجود داشتند. و نه تنها تقاضای اسلام به معنای عالی ترین درجه عبودیت، سزاوار دعای ابراهیم و اسماعیل برای چنین ذراری نیست، که پایین ترین درجه آن نیز با شأن آنها سازگاری ندارد. بنابراین تنها مصداق واقعی این دعای مستجاب پیامبر و عترت طاهره می باشد. (2) روایات نیز مؤید همین معناست. (3) 2.

2. آموزش مناسک حجّ

دومین خواست ابراهیم و اسماعیل، تقاضای آموزش مناسک حج است که گفتند: «أَرِنا مَناسِکَنا». علامه طباطبایی می نویسد: منظور از مناسک افعال عبادی و اعمالی است که انجام می دادند، و با تعبیر «ارنا» می خواستند که حقیقت آن اعمال به آنها

1- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج 1، ص 210.
2- طباطبایی، سید محمد حسین،، المیزان، ج 1، ص 296.
3- عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، ج 1، ص 60- 61.