درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 66

2. منسک سعی

شکی نیست که آیه با بیان: «فمن حج البیت او اعتمر فلاجناح علیه انْ یطّوّف بهما»، اجمالًا به تشریع سعی در حج و عمره پرداخته است، لیکن مهم این است که بدانیم تعبیر به «فلاجناح »، بیانگر وجوب است یا استحباب یا چیز دیگر؟

علامه طباطبایی معتقدند که: آیه در صدد تشریع اصل سعی می باشد و مفید معنای استحباب نمی باشد، و گرنه می بایست به جای نفی نکوهش، به ستایش از آن بپردازد. و مثلًا بگوید خدا سعی بین صفا و مروه را دوست دارد. (1) این سخن متینی است، لیکن روشن است که اصل تشریع سعی با استحباب آن نیز سازش دارد. و نمی توان گفت مفید معنای استحباب نیست، بلی تنها چیزی که می توان گفت این که: تعبیر به «فلاجناح » لزوماً استحباب نمی باشد.

به نظر می رسد: آیه متکفل تشریع اصل سعی و بیان جواز مطلق آن می باشد، و وجوب آن را باید از قرائن درون آیه، یا برون آیه به دست آورد. قرینه درونی چون شأن نزول آیه، و نیز قرینه برونی چون روایات متعدد بر وجوب آن دلالت می کند.

شأن نزول آیه

قرینه صارفه یا معینه در خود آیه این است که، آیه در مقام ردّ این طرز تفکر است، که سعی میان صفا و مروه به این دلیل که در روزگار جاهلیت محل استقرار بت (اساف در صفا، و نائله در مروه) بوده است، روا نمی دانست. (2) و با این بیان آن شبهه را دفع کند. شأن نزول آیه نیز همین معنا را تأیید می کند، چنانکه در روایتی از امام صادق می خوانیم که فرمود: «کان المسلمون یرون انّ الصفا