درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 68

صفا شروع بشود. (1) به نظر می رسد بدون کمک گرفتن از روایات چنین حکمی مشکل است، زیرا واو عطف است و تنها بر مطلق جمع دلالت می کند و ظهوری در ترتیب ندارد، چنانکه در قرآن می خوانیم که فرمود: «کَذلِکَ یُوحِی إِلَیْکَ وَ إِلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (شوری: 3)»، و قطعاً ترتیب در آن مراد نیست.

اما از ناحیه اخبار، در روایتی معاویه بن عمار می خوانیم که امام صادق گفت: که پیامبر فرمود: «ابْدَءُوا بِمَا بَدَأَ اللَّهُ بِهِ ».(2)

3. تطوع در اعمال

در ادامه می فرماید: «من تطوع خیراً فان الله شاکر علیم »، چنانکه پیش از این نیز گفته شد: منظور از طوع انقیاد و پذیرش است، و صیغه تطوع [باب تفعل ] آن به معنای اختیار از روی رغبت (3) و یا بجای آوردن کاری بدون درخواست اجر و مزد می باشد. (4) در نتیجه این فقره در صدد بیان این مهم است که اوامر الهی و عبادت ها خواه واجب یا مستحب که همه جزء خیرات می باشد، باید از روی طوع و پذیرش باشد نه اکراه. (5) و خود عبارت نقشی در واجب یا مستحب بودن ندارد. (6) در ضمن تعبیر «من تطوع خیراً فان الله شاکر علیم »، بیانگر یک قاعده کلی است، و آن این که هر عملی که از روی طوع و رغبت انجام شود، و بدون چشم داشت از انسان صورت گیرد، خداوند آن را می پذیرد.

1- کنزالعرفان، ج 1، ص 312.
2- تهذیب الأحکام، ج 5، ص 145. باب الخروج الی الصفا.
3- التحقیق فی کلمات القرآن، ریشه طوع.
4- مفردات، ریشه طوع.
5- تفسیر المیزان، ج 1، ص 386.
6- ابوحنیفه بر این باور است که سعی واجب نیست، بلکه سنت در حج است. قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 2، ص 182.