درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 69

در خصوص تطوع در آیه، برخی بر این باورند که منظور سعی مستحبی است. (1) لیکن چون سعی را در ضمن حج و عمره خواسته و فرموده است: «فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ» نمی توان پذیرفت که سعی مطلوب مستقل باشد.

برخی دیگر معتقدند که مراد حج و عمره مستحبی است، عده ای دیگر بر این عقیده اند که همه خیرات و طاعات را شامل می شود. و هر عملی که انسان انجام دهد حساب او با خداست،(2) خواه این عمل سعی و طواف باشد یا غیر آن.

دو وصف «شاکر» و «علیم »، بیانگر این است که خدا اعمال صحیح انسانها را بدون پاسخ نمی گذارد، و به آنها پادش می دهد، لذا فرمود: خدا شاکر است. و از آن جایی که پاداش دادن مستلزم آگاهی است، وصف علیم را به دنبال آن بیان نمود. این دو وصف از یک سو نشان از آن است که تنها اعمال صالح انسانها در پیشگاه خدا مقبول و مشکور است. و از سوی دیگر بیانگر این است که خدای سبحان اعمال صالحه بندگان که در حقیقت احسان خدا به آنهاست، به منزله احسان بندگانش به خود به حساب آورده است و از آنها تشکر می کند. و از این رو در جای دیگر نسبت به ابرار فرمود: «إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً (ابرار: 22)».

لطایف و اشارات

1. شعائر بودن صفا و مروه و سعی بین آن دو که ریشه در تاریخ ابراهیم و هاجر دارد، پیامش این است، حرکات سازنده برای همیشه باقی می ماند. و حتی پیامبر نیز براساس آیه کریمه «أَوْحَیْنا إِلَیْکَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّهَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً (نحل: 123)»، باید از آن پیروی می کند.