درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 72

د: فدیه: فدیه در اصل به معنای عوض و بدلی است که برای رهایی اسیر پرداخت می شود، سپس در پرداخت جریمه ای که مکلف در کوتاهی عبادت باید بپردازد به کار رفته است. (1)

محتوای آیه

این آیه شریفه در حقیقت جامعترین آیه قرآن کریم در خصوص مناسک حج می باشد، چرا که مشتمل بر هر دو منسک حجّ و عمره است، به انواع حجّ تمتع و غیر تمتع پرداخته است، برخی از موانع انجام حج را بر شمرده است، برخی از محرمات احرام و نیز قربانی بدل از هدی را نیز ذکر کرده است.

1. توجه به اصل حج و عمره

اولین سخنی که در این آیه بدان توجه شده است، پرداختن به اتمام حج و عمره است، که گویا اصل تشریع آنها مفروغ عنه گرفته شده است، درباره معنای حج می گویند: حجّ به معنای قصد است. (2) برخی می افزایند: این معنا در ابتدا به هر قصدی اطلاق می شده است، سپس به قصد بیت الله الحرام برای انجام مناسک اختصاص یافته است. (3) در قرآن نیز این واژه و مشتقات آن بیش از بیست بار به کار رفته است، که دوازده بار آن حج و سفر به خانه خدا منظور است. (4)

حجّ در عرب پیش از اسلام نیز وجود داشته، و به عنوان بخشی از فرهنگ آنها به شمار می رفته و مردم جاهلی نیز آن را انجام می دادند، زیرا این برنامه

1- فیومی، المصباح المنیر. ابن منظور، لسان العرب. راغب اصفهانی، مفردات، ریشه فدی.
2- جوهری، صحاح اللغ. و فیومی، المصباح المنیر، ابن منظور، لسان العرب، ریشه حج.
3- مقاییس اللغ، ریشه حجّ.
4- از جمله:« الحج اشهر معلومات( بقره: 197)»، و« واذّن فی الناس بالحج( حج: 27»، و« لله علی الناس حِجّ البیت( آل عمران: 97. و ...