درسنامه تفسیر آیات حج صفحه 92

تمتع را به حج افراد بدل نماید. (1) البته در جایی که شخص مخیر باشد در انجام هر یک از انواع حج، مثل حج منذور مطلق، تمتع افضل است، به دلیل این که مشتمل بر دو منسک حج و عمره است، و دو منسک افضل از منسک واحد است. و برخی از روایات نیز بر آن دلالت می کند. از جمله در روایتی از امام باقر می خوانیم که در پاسخ راوی که پرسیده بود آیا حج افراد انجام دهم؟ حضرت فرمود: «لَو حَجَجْتُ الفاً الفاً، لَتَمَتَعْتُ، فَلا تُفرِد».(2)

نکته پایانی

این آیه با این جمله به پایان می رسد که فرمود: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّه شَدِیدُ الْعِقابِ ». که خود بیانگر دو نکته اساسی است: یکی سفارش به تقوا، که در اینجا منظور مراعات احکام و حدود الهی در حج و مناسک آن است.

نکته دوم تهدید به عقاب، و این حکایت از آن دارد که بوی مخالفت از سوی مخاطبان این حکم عمومی و مردمی که از عهد ابراهیم وجود داشته است، استشمام می شده است. و خداوند خواسته است با این تهدید راه هرگونه مخالفت را سد نماید، چنانکه در جای دیگر فرمود: «وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ (آل عمران: 96)».

لطایف و اشارات

1. در برخی از روایات تمام الحج به لقای امام تفسیر شده است، چنانکه امام باقر در روایتی می فرماید: «تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الإِمَامِ ».(3) در حال حضور امام،

1- کنزالعرفان، ج 1، ص 299.
2- وسایل الشیع، ج 8، ص 181، باب 4 از ابواب اقسام الحج، ح 21.
3- کلینی، کافی، ج 4، ص 549. باب إتباع الحج بالزیار. صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 578. باب ثواب زیار النبی و الأئم.