قاعده لاضرر صفحه 178

و در آن‌چه خدا بر بندگان منّت گذارده و ضرر را از آن‌ها نفی کرده، وجود ندارد؛ و معلوم است که هر مصلحت و ملاکی که در حکم به نفی ضرر و ضرار وجود دارد، در هر دو طرف وجود و عدم بدون هیچ تفاوتی موجود است؛ و صِرف این‌که امری وجودی است یا عدمی، موجب تفاوت در این‌جا نمی‌شود. کاش می‌دانستیم که کسانی که فرق قائل‌اند چه فرقی را تصوّر می‌کنند.

وجوه سه گانه تعمیم قاعده «لا ضرر»

برای تعمیم قاعده «لا ضرر»، بر امور وجودی و عدمی، سه وجه دیگر نیز ذکر شده که خالی از اشکال نیست:

1. همیشه حکم عدمی، مستلزم احکام وجودی است،- نه به دلیلی که در وجه اوّل ذکر کردیم بلکه- به این خاطر که مثلًا عدم ضمان در مورد آن‌چه از منافع حرّ تلف می‌شود، مستلزم حرمت مطالبه غرامت، و حرمت تقاص، و حرمت تعرض به تالف، و جواز دفاع او از خود است.[194] (توضیح این‌که حرمت مطالبه غرامت، وحرمت تقاص، و حرمت