بررسی گسترده ی فقهی کذب (موضوع، احکام و موارد استثناء) صفحه 157

مصداقی داشته باشد متّصف به صدق و کذب نمی شود، ولی اگر در مقام إخبار به کار برده شود، آن مقداری که عرفاً از آن خبر داده در صورتی که مطابق واقع باشد متّصف به صدق و إلا متّصف به کذب می شود؛ مثلاً اگر در مورد کسی که اصلاً فقه بلد نیست یا آشنایی کمی دارد گفته شود: «فلانٌ بحرٌ فی الفقه» این کلام دروغ است، ولی اگر فقیه باشد چنین کلامی در مورد او دروغ نیست.

نکته ی دروغ نبودن این نوع مبالغه آن است که متکلّم در اصل إخبار، مطلب غیر واقعی را نگفته و فقط در کیفیت إلقاء این خبر روشی را برگزیده که أوقع فی النفس باشد و این اشکالی ندارد؛ زیرا قرینه دارد که مبالغه است، هرچند قرینه ی لبّیه باشد؛ مثلاً در این بیت شعر:

ز سمّ ستوران در آن پهن دشت

زمین شد شش و آسمان گشت هشت

می خواهد بیان کند که معرکه و جنگ سختی به پا شد و معلوم است که آسمان هشت و زمین شش تا نمی شود، پس دروغ نیست. یا در این شعر:

لو لم یکن فی کفه غیر نفسه لجاد بها فلیتق الله سائله

اگر کف دستش غیر جانش نباشد، آن جان را هم تقدیم می کند، پس جدّی بگیرید این حرف را و از او