کتابخانه بالقرآن

بررسی گسترده ی فقهی کذب (موضوع، احکام و موارد استثناء) صفحه 16

صفحه 16

قلت: گرچه اطلاق کذب بر چنین کلامی و اطلاق کاذب بر لافظ می تواند صحیح باشد، ولی تأدّباً دروغ به معنای مصدری را بر کسی که اشتباه کرده و تعمّد در دروغ گویی نداشته اطلاق نمی کنند، بلکه می گویند اشتباه کرده است. امّا بر آن مطالب اشتباه، دروغ به معنای اسم مصدری را اطلاق می کنند.

و اگر سؤال شود که مصدر و اسم مصدر ذاتاً یکیست، پس چگونه بین آن ها تفریق ایجاد می کنید؟ در جواب می گوییم: این تفریق از حیث لغت است و صرفاً جهت رعایت ادب به کسی که اشتباه کرده، دروغ به معنای مصدری بر او اطلاق نمی کنند.

عدم اختصاص صدق و کذب به قول و لفظ

اشاره

مرحوم امام - قدس سره - سپس این مطلب را ذکر می کنند که صدق و کذب اختصاص به قول و لفظ ندارد، بلکه هر چیزی که بتواند جای جمله ی خبریه قرار بگیرد و نائب مناب آن شود مانند اشاره، کتابت و ... متّصف به صدق و کذب می شود. ولی مطلق إفهام واقع یا غیر واقع در صورتی که نتواند نائب مناب جمله ی خبریه قرار بگیرد، متّصف به صدق و کذب نمی شود.(1)

1- المکاسب المحرمه (للإمام الخمینی)، ج 2، ص52: الکذب غیر متقوّم بالقول و اللفظ: ثمّ إنّ الظاهر أنّ الکذب لا یتقوّم بالقول و اللفظ، بمعنی کونه قولا خارجا من الفم معتمدا علی المخارج مخالفا مضمونه للواقع، حتّی لا تکون الإشاره و الکتابه بل المبالغات و الکنایات و المجازات کذبا، فإنّ الإشاره و الکتابه لیستا ألفاظا، بل الأولی فعل و الثانیه نقش حاک عن الواقع. و فی المبالغات و تالیتیها لم تستعمل الألفاظ فی المعانی الّتی یراد الإخبار بها جدّا، و لیست من قبیل استعمال اللفظ فی غیر ما وضع له حتّی المجازات، علی ما هو التحقیق من أنّها من قبیل الحقائق الادّعائیّه، لا کما ذکره السکّاکی فی الاستعاره، بل باستعمال اللفظ فی معناه الموضوع له و تطبیق المعنی علی المراد الجدّی ادّعاء.