کتابخانه بالقرآن

بررسی گسترده ی فقهی کذب (موضوع، احکام و موارد استثناء) صفحه 167

صفحه 167

نفس الامر باشد این سخن درست نیست؛ زیرا در صورتی کلامی فی نفس الامر کذب می شود که متکلّم لفظ را در معنای غیر مطابق با واقع استعمال کرده و جداً اراده کند تا متّصف به کذب شود، در حالی که فرض این است متکلّم در آن معنای غیر مطابق واقع استعمال نکرده است. امّا اگر مراد، کذب عند المخاطب باشد می گوییم: به این خاطر نزد سامع و مخاطب کذب است که فکر می کند متکلّم معنای ظاهر را اراده کرده و إلا با علم به این که متکلّم آن را اراده نکرده، نزد او هم متّصف به کذب نمی شود.

بنابراین باز برگشت کذب به نحوه ی اراده ی متکلّم است و اشتباه انداختن دیگران هم همان طور که گفتیم در جایی که مفسده ای بر آن مترتب نباشد نظیر مثال هایی که ذکر شد حرام نیست.(1)

1- المکاسب المحرمه، ج 2، ص18: ذکر بعض الأفاضل: أنّ المعتبر فی اتصاف الخبر بالصدق و الکذب هو ما یفهم من ظاهر الکلام، لا ما هو المراد منه، فلو قال: «رأیت حماراً» و أراد منه «البلید» من دون نصب قرینه، فهو متّصف بالکذب و إن لم یکن المراد مخالفاً للواقع، انتهی موضع الحاجه. فإن أراد اتصاف الخبر فی الواقع، فقد تقدّم أنّه دائر مدار موافقه مراد المخبر و مخالفته للواقع؛ لأنّه معنی الخبر و المقصود منه، دون ظاهره الذی لم یقصد. و إن أراد اتصافه عند الواصف، فهو حقّ مع فرض جهله بإراده خلاف الظاهر. لکن توصیفه حینئذٍ باعتقاد أنّ هذا هو مراد المخبر و مقصوده، فیرجع الأمر إلی إناطه الاتصاف بمراد المتکلم و إن کان الطریق إلیه اعتقاد المخاطب.