کتابخانه بالقرآن

بررسی گسترده ی فقهی کذب (موضوع، احکام و موارد استثناء) صفحه 191

صفحه 191

ب: دلیل سنّت بر جواز کذب عند الضروره

اشاره

-1

1. حدیث رفع:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی التَّوْحِیدِ وَ الْخِصَالِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ - علیه السلام - قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صلی الله علیه و آله و سلم -: رُفِعَ عَنْ أُمَّتِی تِسْعَهُ أَشْیَاءَ الْخَطَأُ وَ النِّسْیَانُ وَ مَا أُکْرِهُوا عَلَیْهِ وَ مَا لَا یَعْلَمُونَ(2) وَ مَا لَا یُطِیقُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَیْهِ

1- المکاسب المحرمه، ج 2، ص21: فاعلم أنّه یسوغ الکذب لوجهین: أحدهما الضروره إلیه: فیسوغ معها بالأدلّه الأربعه ... و قوله- علیه السلام -: «ما من شی ء إلّا و قد أحلّه اللّه لمن اضطرّ إلیه». و قد اشتهر أنّ الضرورات تبیح المحظورات. و الأخبار فی ذلک أکثر من أن تحصی، و قد استفاضت أو تواترت بجواز الحلف کاذباً لدفع الضرر البدنی أو المالی عن نفسه أو أخیه.
2- فقره ی «مَا لَا یَعْلَمُونَ» که در بحث برائت به آن تمسّک می شود، فقط در (سه) روایت ذکر شده است: روایت اسماعیل الجعفی، روایت حریز بن عبدالله و مرفوعه ی احمد بن محمد النهدی که هر سه از لحاظ سند ناتمام است. روایت اسماعیل الجعفی مرسله است؛ زیرا احمد بن محمد بن عیسی بدون واسطه نمی تواند از اسماعیل الجعفی نقل کند، روایت حریز بن عبدالله هم به خاطر «احمد بن محمد بن یحیی» که عالم و عالم زاده است ولی توثیقی ندارد، تمام نیست. روایت محمد بن احمد النهدی هم مرفوعه است و قابل استناد نیست. بنابراین این که مرحوم شیخ در رسائل می فرماید: أما السنه ... منها المروی عن النبی- صلی الله علیه و آله و سلم - بسند صحیح فی الخصال کما عن التوحید: رفع عن أمتی تسعه أشیاء الخطأ و النسیان و ما استکرهوا علیه و ما لا یعلمون و ما لا یطیقون و ما اضطروا إلیه ... الخبر. (شیخ انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الأصول، ج1، ص320) و تعبیر به صحیحه می کند، بنا بر عدم ثبوت وثاقت احمد بن محمد بن یحیی، درست نیست. ü وسائل الشیعه، ج23، کتاب الایمان، باب 16، ح3، ص237 و النوادر، ص74: أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی فِی نَوَادِرِهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ- علیه السلام - قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ: وُضِعَ عَنْ هَذِهِ الْأُمَّهِ سِتُّ خِصَالٍ الْخَطَأُ وَ النِّسْیَانُ وَ مَا اسْتُکْرِهُوا عَلَیْهِ وَ مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ مَا لَا یُطِیقُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَیْهِ. ü همان، ج15، کتاب الجهاد، أبواب جهاد النفس و ما یناسبه، باب56، ح3، ص370 و الکافی، ج2، ص463: وَ عَنْهُ [مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّد] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ- علیه السلام - قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ- صلی الله علیه و آله و سلم -: وُضِعَ عَنْ أُمَّتِی تِسْعُ خِصَالٍ الْخَطَأُ وَ النِّسْیَانُ وَ مَا لَا یَعْلَمُونَ وَ مَا لَا یُطِیقُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَیْهِ وَ مَا اسْتُکْرِهُوا عَلَیْهِ وَ الطِّیَرَهُ وَ الْوَسْوَسَهُ فِی التَّفَکُّرِ فِی الْخَلْقِ وَ الْحَسَدُ مَا لَمْ یَظْهَرْ بِلِسَانٍ أَوْ یَدٍ.