بررسی گسترده ی فقهی کذب (موضوع، احکام و موارد استثناء) صفحه 239

نسبت عموم و خصوص من وجه بین اضطرار و إکراه

اشاره

نسبت بین اضطرار و إکراه، عموم و خصوص من وجه است؛ یعنی یک مادّه ی اجتماع و یک مادّه ی افتراق دارند.

جایی که اضطرار صادق است ولی إکراه صادق نیست، مثل مواردی که کسی بدون این که دیگری او را اکراه و مجبور کرده باشد، اضطرار به فروش منزلش جهت معالجه ی بیماریش پیدا کند. در چنین مواردی اضطرار صادق است ولی اکراه صادق نیست و حتّی ممکن است دیگران او را از فروش منزلش منع کنند.

مواردی هم که اکراه صادق است ولی اضطرار صادق نیست، مثل مواردی که ظالمی کسی را اکراه کند که باید فلان عمل حرام را مرتکب شوی و إلا فلان مبلغ به تو ضرر می زنم یا شیشه ی ماشینت را می شکنم، دیوار منزلت را خراب می کنم، شلاقت می زنم و ... . در چنین مواردی اکراه صادق است ولی اضطرار به ارتکاب آن عمل حرام ندارد؛ چون ضرر مالی کم، شکسته شدن شیشه ی ماشین، خراب شدن دیوار منزل یا خوردن شلاق، او را به اضطرار به قول مطلق نمی کشاند.

مواردی هم که هر دو عنوان صادق است، مثل جایی که ظالمی بگوید اگر فلان عمل حرام را انجام ندهی سرت را از بدن جدا می کنم. در چنین جایی، هم اضطرار به ارتکاب آن فعل حرام دارد و هم مکره بر انجام آن عمل است.