بررسی گسترده ی فقهی کذب (موضوع، احکام و موارد استثناء) صفحه 24

مثال متکلّم اعتقادش به فوقیت سماء است، پس نمی توانیم آن کلام را متّصف به کذب کنیم، در حالی که این قابل پذیرش نیست؛ چون واسطه ی بین صدق و کذب نداریم.

ولی به نظر ما این ایراد مرحوم امام بر تفتازانی وارد نیست؛ زیرا مراد تفتازانی از حکم نفسانی، آن اعتقاد و تصدیقی که در بطون ذهنش دارد نیست، بلکه مرادش همان تصدیقی است که موجب شده آن را به زبان بیاورد، هرچند در این جا آن تصدیق دستوری می باشد و به خاطر أغراضی آن را شکل داده است.

بنابراین در مثالِ «السماء تحتنا» گرچه خود متکلّم در عمق ذهن خود بر خلاف آن اعتقاد دارد، ولی یک تصدیق دستوری از «السماء تحتنا» در ذهنش ایجاد کرده که این خبر بروز آن حکم و تصدیق است و مراد تفتازانی از حکم، این حکم مربوط به قضیه ی «السماء تحتنا» است؛ نه حکم دیگر. بنابراین چون این حکم مطابق با واقع نیست، کذب است و به تبع آن خبری که تجلّی و بروز آن است هم متّصف به کذب می شود و شاید مراد مرحوم امام از «فتدبّر» که در آخر ذکر می کنند همین باشد.

نقد کلام تفتازانی

بیان کردیم سعد الدین تفتازانی در توضیح تعریف مشهور از صدق و کذب به «مطابقه الخبر للواقع» و «مخالفه الخبر للواقع» گفت: مراد، «مطابقه حکم الخبر للواقع» و «مخالفه حکم الخبر