بررسی گسترده ی فقهی کذب (موضوع، احکام و موارد استثناء) صفحه 240

أوسع بودن ادلّه ی جواز کذب در مقام ضرر و إکراه از حدیث رفع

مفاد ادلّه ی دالّ بر جواز حلف کاذباً و به طریق أولی جواز کذب، أوسع از مفاد حدیث رفع (رُفِع َ مَا اضْطُرُّوا إِلَیْه و رُفِع ََ مَا أُکْرِهُوا عَلَیْه) می باشد و اگر فقط دلیل مان بر جواز، حدیث رفع بود دایره ی جواز ضیق می شد. روایتی که می فرماید: «احْلِفْ بِاللَّهِ کَاذِباً وَ نَجِّ أَخَاکَ»(1) که بیان گر جواز کذب در مقام اضطرار برای دیگری است، یا روایتی که می فرماید: قسم دروغ برای نجات مال «أَحَلی مِنَ التَّمْرِ وَ الزُّبْدِ»(2)، یا صحیحه ی اسماعیل بن سعد الاشعری(3) که می فرماید: برای نجات مال برادر مؤمن از دست

1- همان، ج23، کتاب الایمان، باب 12، ح4، ص225 و تهذیب الاحکام، ج8، ص300: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ- علیه السلام - قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ- صلی الله علیه و آله و سلم -: احْلِفْ بِاللَّهِ کَاذِباً وَ نَجِّ أَخَاکَ مِنَ الْقَتْلِ. وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا عَنْ عَلِیٍّ- علیه السلام -.
2- همان، ح6 و من لا یحضره الفقیه، ج3، ص363: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَهَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ- علیهما السلام -: نَمُرُّ بِالْمَالِ عَلَی الْعُشَّارِ فَیَطْلُبُونَ مِنَّا أَنْ نَحْلِفَ لَهُمْ وَ یُخَلُّونَ سَبِیلَنَا وَ لَا یَرْضَوْنَ مِنَّا إِلَّا بِذَلِکَ قَالَ: فَاحْلِفْ لَهُمْ فَهُوَ أَحَلُّ مِنَ التَّمْرِ وَ الزُّبْدِ.
3- همان، ح1، ص224 و الکافی، ج7، ص440: مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا- علیه السلام - فِی حَدِیثٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَحْلَفَهُ السُّلْطَانُ بِالطَّلَاقِ أَوْ غَیْرِ ذَلِکَ فَحَلَفَ قَالَ: لَا جُنَاحَ عَلَیْهِ وَ عَنْ رَجُلٍ یَخَافُ عَلَی مَالِهِ مِنَ السُّلْطَانِ فَیَحْلِفُ لِیَنْجُوَ بِهِ مِنْهُ قَالَ: لَا جُنَاحَ عَلَیْهِ وَ سَأَلْتُهُ هَلْ یَحْلِفُ الرَّجُلُ عَلَی مَالِ أَخِیهِ کَمَا یَحْلِفُ عَلَی مَالِهِ؟ قَالَ: نَعَمْ.