کتابخانه بالقرآن

بررسی گسترده ی فقهی کذب (موضوع، احکام و موارد استثناء) صفحه 310

صفحه 310

اجرای یکی بر دیگری رجحانی(1) ندارد، لامحاله هر دو ساقط خواهند شد و تا این مرحله، علم اجمالی منحلّ نخواهد شد.

بیان امام - قدس سره - در اثبات کذب بودن «زیدٌ قائمٌ» در صورت استصحاب عدم قیام زید

اشاره

ولی مرحوم امام - قدس سره - می فرماید: راهی برای اثبات کذب بودن «زیدٌ قائمٌ» بدون این که اصل مثبت باشد، وجود دارد و آن این که بگوییم: در ساعت قبل، إخبار به «زیدٌ قائمٌ» قطعاً کذب بود چون یک ساعت پیش قائم نبود الآن شک داریم که إخبار به قیام زید کذب است یا خیر، استصحاب کذب بودن آن می کنیم.(2)

1- إن قلت: در دوران امر بین جریان استصحاب و جریان برائت، معلوم است که استصحاب مقدّم می شود؛ چون استصحاب اصل محرز است و به تعبیری عرش الاصول و فرش الامارات است. قلت: تقدم استصحاب بر برائت در جایی است که موضوع واحد باشد، امّا اگر موضوع متعدّد باشد مانند ما نحن فیه (که یکی مربوط به إخبار از قیام زید و دیگری مربوط به إخبار از عدم قیام زید) هیچ کدام بر دیگری مزیتی ندارد؛ چون ادلّه ی هر دو متکافئ هستند.
2- المکاسب المحرمه (للإمام الخمینی)، ج 2، ص80: هذا مع قطع النظر عن الاستصحاب فی بعض الموارد، و إلّا فقد یمکن التمسّک به لإحراز الموضوع. فإذا شکّ فی طلوع الشمس بعد الیقین بعدم طلوعها یقال: إنّ الإخبار بطلوعها کان کذبا، و الآن کما کان فینقّح به موضوع الحرمه، و هذا لیس باستصحاب تعلیقیّ بل تنجیزیّ علی عنوان کلیّ قبل تحقّق مصادیقه، کاستصحاب حرمه شرب الخمر و أکل الربا، و استصحاب وجوب صلاه الجمعه الذی یرجع إلی فعل المکلّف أی عنوانه. و یجری الأصل الحکمی مع الغضّ عن الموضوعی علی عنوان کلّی، فینحلّ العلم الإجمالی حکما. نعم استصحاب عدم طلوع الشمس لا یثبت کون الإخبار بالطلوع کذبا و محرّما، کما لا یخفی. هذا بالنسبه إلی أصل المسأله. و أمّا لو قلنا بحرمه القول بغیر علم هل یجری الاستصحاب و یقوم مقام العلم الموضوعی بدلیله فیستصحب عدم طلوعها و یخبر به أو لا؟ الظاهر جریانه، لما قلنا فی محلّه من قیامه مقامه بدلیله. هذا إذا قلنا بأنّ العلم المأخوذ فی أدلّه حرمه القول بغیر علم العلم الوجدانی، و أمّا إن قلنا بأنّ المراد به فی نظائر المقام الحجّه، کما هو الحقّ، فلا إشکال فی وروده علیها و إخراج موضوعه عن القول بغیر علم.