کتابخانه بالقرآن

بررسی گسترده ی فقهی کذب (موضوع، احکام و موارد استثناء) صفحه 35

صفحه 35

و خبر صدق، خبری است که هم باید مطابق واقع باشد و هم متکلّم اعتقاد داشته باشد که مطابق واقع است. خبر کذب خبری است که غیر مطابق واقع باشد و متکلّم هم عقیده به عدم تطابق آن با واقع داشته باشد. در غیر این دو صورت خبر نه متّصف به صدق می شود و نه متّصف به کذب.(1)

1- مختصر المعانی، ص32: (و الجاحظ) انکر انحصار الخبر فی الصدق و الکذب و اثبت الواسطه و زعم ان صدق الخبر (مطابقته) للواقع (مع الاعتقاد) بانه مطابق (و) کذب الخبر (عدمها) أی عدم مطابقته للواقع (معه) أی مع اعتقاد انه غیر مطابق (و غیرهما) أی غیر هذین القسمین. و هو اربعه اعنی المطابقه مع اعتقاد عدم المطابقه، أو بدون الاعتقاد اصلا، أو عدم المطابقه مع اعتقاد المطابقه، أو بدون الاعتقاد اصلا (لیس بصدق و لا کذب) فکل من الصدق و الکذب بتفسیره اخص منه بالتفسیرین السابقین لانه اعتبر فی الصدق مطابقه الواقع و الاعتقاد جمیعا و فی الکذب عدم مطابقتهما جمیعا بناء علی ان اعتقاد المطابقه یستلزم مطابقه الاعتقاد. ضروره توافق الواقع و الاعتقاد حینئذ و کذا اعتقاد عدم المطابقه یستلزم عدم مطابقه الاعتقاد حینئذ. و قد اقتصر فی التفسیرین السابقین علی احدهما. (بدلیل افتری علی الله کذبا ام به جنه) لان الکفار حصروا اخبار النبی- صلی الله علیه و آله و سلم - بالحشر والنشر علی ما یدل علیه قوله تعالی (إذا مزقتم کل ممزق انکم لفی خلق جدید) فی الافتراء والاخبار حال الجنه علی سبیل منع الخلو. و لا شک (ان المراد بالثانی) أی الاخبار حال الجنه لا قوله ام به جنه علی ما سبق إلی بعض الاوهام (غیر الکذب لانه قسیمه) أی لان الثانی قسیم الکذب إذ المعنی اکذب ام اخبر حال الجنه و قسیم الشئ یجب ان یکون غیره (و غیر الصدق لانهم لم یعتقدوه) أی لان الکفار لم یعتقدوا صدقه فلا یریدون فی هذا المقام الصدق الذی هو بمراحل عن اعتقادهم، و لو قال لانهم اعتقدوا عدم صدقه لکان اظهر. فمرادهم بکونه خبرا حال الجنه غیر الصدق و غیر الکذب و هم عقلاء من اهل اللسان عارفون باللغه فیجب ان یکون من الخبر ما لیس بصادق و لا کاذب حتی یکون هذا منه بزعمهم و علی هذا لا یتوجه ما قیل انه لا یلزم من عدم اعتقادهم الصدق عدم الصدق لانه لم یجعله دلیلا علی عدم الصدق بل علی عدم اراده الصدق فلیتأمل.