بررسی گسترده ی فقهی اجرت بر واجبات، مستحبات و فروعات مناسب صفحه 280

مصارف بیت المال مسلمین

بیت المال مسلمین بالمعنی الخاص(1) نه مال امام - علیه السلام - است هرچند ولیّ آن امام - علیه السلام - است و نه مال فقراست و نه ... بلکه مال جمیع مسلمین است؛ ملکٌ لجمیع المسلمین إلی یوم القیامه لمن کان و لمن یولد.(2) متصدی، مدیر و متولّی آن ولیّ امر مسلمین است و مصارف آن هر جایی است که به مصلحت عموم مسلمین باشد، مثل ساختن راه ها، مساجد، پل ها و هر چیزی که عموم از آن استفاده می کند.

از روایات و کلمات فقهاء استفاده می شود که منعی از صَرف بیت المال در بخشی از جامعه که فقیر نیستند، ولی مصلحت عمومی اقتضاء می کند مثل ساختن پل در محله ی غنی نشین نیست.

امّا این که در روایات تأکید شده که خراج باید بالسویه بین مسلمانان تقسیم شود، چنان که امیرالمؤمنین - علیه السلام - چنین می کردند و حتّی می فرمودند: «وَ لَوْ کَانَ مَالُهُمْ مَالِی لَسَوَّیْتُ بَیْنَهُمْ فَکَیْفَ وَ إِنَّمَا هِیَ أَمْوَالُهُمْ»(3) این مربوط به بیت المال بالمعنی الاخیر است. و

1- گاهی در روایات بر بیت المال امام - علیه السلام - نیز بیت المال اطلاق شده، به همین خاطر مراد از بیت المال مسلمین در این جا بیت المال بالمعنی الخاص است.
2- یا مصرف آن جمیع مسلمین می باشد که باید بعداً در این باره تحقیق کنیم.
3- ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص185: النَّاسُ أَصْحَابُ دُنْیَا قَالُوا لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ - علیه السلام - أَعْطِ هَذَا الْمَالَ وَ فَضِّلِ الْأَشْرَافَ وَ مَنْ تَخَوَّفُ خِلَافَهُ وَ فِرَاقَهُ حَتَّی إِذَا اسْتَتَبَ لَکَ مَا تُرِیدُ عُدْتَ إِلَی أَحْسَنِ مَا کُنْتَ عَلَیْهِ مِنَ الْعَدْلِ فِی الرَّعِیَّهِ وَ الْقَسْمِ بِالسَّوِیَّهِ فَقَالَ أَ تَأْمُرُونِّی أَنْ أَطْلُبَ النَّصْرَ بِالْجَوْرِ فِیمَنْ وُلِّیتُ عَلَیْهِ مِنْ أَهْلِ الْإِسْلَامِ وَ اللَّهِ لَا أَطُورُ بِهِ مَا سَمَرَ بِهِ سَمِیرٌ وَ مَا أَمَّ نَجْمٌ فِی السَّمَاءِ نَجْماً وَ لَوْ کَانَ مَالُهُمْ مَالِی لَسَوَّیْتُ بَیْنَهُمْ فَکَیْفَ وَ إِنَّمَا هِیَ أَمْوَالُهُمْ ... .