- اشاره 1
- اجرت بر واجبات 1
- اشاره 6
- تبیین موضع بحث 6
- 1. اجماع 8
- ادلّه ی صاحب ریاض - قدس سره - بر حرمت أخذ اجرت بر واجبات 8
- نقد مرحوم شیخ بر کلام صاحب ریاض - قدس سرهما - 9
- 2. منافات أخذ اجرت بر واجبات با اخلاص در عمل 9
- اشاره 9
- نقد صاحب مفتاح الکرامه بر کلام صاحب ریاض - قدس سرهما - 10
- اشکال مرحوم شیخ - قدس سره - بر کلام مفتاح الکرامه 11
- ملاحظاتی بر کلام مرحوم شیخ - قدس سره - 16
- منافات قصد اجرت با مراتب بالای اخلاص 27
- استدلال شیخ - قدس سره - بر حرمت أخذ اجرت به خاطر عدم منفعت مستأجر 30
- اشاره 30
- نقد سید یزدی بر کلام مرحوم شیخ - قدس سرهما - 31
- دفاع محقق ایروانی از کلام مرحوم شیخ - قدس سرهما - 33
- نقد کلام محقق ایروانی - قدس سره - 37
- استدلال کاشف الغطاء - قدس سره - بر حرمت أخذ اجرت بر واجبات 39
- اشاره 39
- نقد مرحوم شیخ بر کلام کاشف الغطاء - قدس سرهما - 41
- نقد مرحوم امام بر کلام کاشف الغطاء - قدس سرهما - 42
- سرّ عدم منافات بین صفت وجوب و تملّک در کلام سید یزدی - قدس سره - 49
- اشاره 49
- نقد مرحوم امام بر کلام سید یزدی - قدس سرهما - 51
- نقد و بررسی کلام مرحوم امام - قدس سره - 55
- کلام محقق ایروانی در ردّ استدلال کاشف الغطاء - قدس سرهما - 57
- نقد مرحوم امام بر کلام محقق ایروانی - قدس سرهما - 61
- وجوه محقق اصفهانی - قدس سره - بر حرمت أخذ اجرت بر واجبات 63
- اشاره 63
- اشاره 64
- وجه اوّل: عدم تسلّط مستأجر بر عمل 64
- نقد وجه اوّل 65
- اشاره 66
- وجه دوم: مفقود بودن دو رکن اجاره 66
- نقد وجه دوم 70
- اشاره 72
- وجه سوم: عدم مالیت و احترام عمل واجب 72
- تعریف مال 73
- تفاوت ملک و مال 75
- نقد وجه سوم: عمل دارای مالیت است 75
- سخن دیگری از محقق اصفهانی - قدس سره - در تعریف مال 78
- بررسی کلام محقق اصفهانی - قدس سره - 80
- اشاره 81
- وجه چهارم: عدم احترام عمل واجب 81
- نقد وجه چهارم 83
- آیا کافر حربی می تواند مالک شود؟ 102
- بیان سید عمید الدین - قدس سره - بر عدم مالکیت کافر حربی 105
- استدلال صاحب بلغه الفقیه بر مالکیت کافر حربی 106
- مالکیت کافر حربی در نظر صاحب جواهر - قدس سره - 106
- دلیل مختار بر تملّک کافر حربی 109
- اشاره 114
- وجه پنجم: لغویت پرداخت اجرت بر عمل واجب 114
- نقد وجه پنجم (وجه محقق خراسانی - قدس سره - ) 115
- وجه ششم: أخذ اجرت بر واجبات، مصداق أکل مال به باطل 115
- اشاره 115
- نقد و بررسی وجه ششم 116
- اشاره 117
- بیان شیخ - رحمه الله - در أکل مال به باطل بودن أخذ اجرت بر واجبات 117
- اشکال مرحوم امام بر کلام مرحوم شیخ - قدس سرهما - 118
- نقد کلام مرحوم امام - قدس سره - 119
- اشکال سید یزدی بر کلام مرحوم شیخ - قدس سرهما - 120
- نقد فرمایش سید یزدی - قدس سره - 121
- اشکال محقق ایروانی بر کلام شیخ - قدس سرهما - 122
- نقد کلام محقق ایروانی - قدس سره - 123
- تأمّلی در شمول آیه ی شریفه ی (لاَ تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ ) بر ما نحن فیه 124
- حکم أخذ اجرت بر واجب کفایی 128
- جواز أخذ اجرت بر واجب تخییری 128
- اشاره 128
- انکار محقق ایروانی و مرحوم امام - قدس سرهما - نسبت به وجوب حفظ نظام 130
- جواز أخذ اجرت بر واجبات نظامیه 130
- نقد کلام محقق ایروانی و مرحوم امام - قدس سرهما - 133
- 1. للاجماع و السیره القطعیه 134
- راه حل های مرحوم شیخ در رفع تهافت بین دو فتوای مشهور 134
- اشاره 134
- اشاره 134
- نقد راه حلّ اوّل 134
- 2. راه حلّ مرحوم کاشف الغطاء - قدس سره - 135
- اشاره 135
- بررسی کلام مرحوم شیخ - قدس سره - 137
- نقد مرحوم شیخ بر راه حلّ کاشف الغطاء - قدس سرهما - 137
- 3. راه حلّ دیگر 138
- اشاره 138
- نقد مرحوم شیخ - قدس سره - بر راه حلّ سوم 140
- اشاره 141
- راه حلّ محقق نائینی - قدس سره - 141
- نقد راه حلّ محقق نائینی - قدس سره - 144
- اشاره 145
- راه حلّ مختار برای رفع تهافت 145
- نتیجه ی مختار مرحوم شیخ - قدس سره - در واجبات نظامیه 147
- نقض هایی بر حرمت أخذ اجرت بر واجبات 148
- اشاره 148
- حلّ مسأله 150
- جواز أخذ اجرت بر نیابت از انجام عمل واجب 151
- اشاره 151
- ملاحظاتی بر کلام مرحوم شیخ - قدس سره - 154
- اشاره 159
- اجرت بر مستحبات 159
- حکم اخذ اجرت بر مستحبات 160
- حکم احتساب عمل مورد اجاره به عنوان عبادت برای اجیر 161
- اشاره 161
- عدم جواز اتیان عمل مستأجرٌ علیه به عنوان عبادت برای خود 162
- اشاره 165
- اقوال در مسأله 165
- کلام علامه - قدس سره - در منتهی المطلب 170
- بررسی استدلال های مسأله 174
- اشاره 174
- بررسی استدلال علامه - قدس سره - 175
- بررسی استدلال شهید ثانی - قدس سره - 176
- بررسی استدلال شافعی 178
- نظر مختار در مسأله 179
- حکم طواف راکباً در کلام قدما 180
- اشاره 183
- بررسی روایات جواز طواف راکباً 183
- روایت عبدالله بن یحیی الکاهلی: 184
- روایت محمد بن مسلم: 186
- صحیحه ی معاویه بن عمار: 190
- اشاره 196
- اجرت بر اذان و امامت در نماز 196
- آیا اخذ اجرت بر أذان حرام است؟ 197
- اشاره 197
- دو نوع أذان: (أذان للصلاه و أذان إعلامی) 197
- حکم اخذ اجرت بر اذان للصلاه 198
- اشاره 198
- اشاره 199
- استدلال شیخ - قدس سره - بر حرمت اخذ اجرت بر اذان و نقد آن 199
- استدلال بعضی دیگر بر عدم جواز و نقد آن 200
- روایات دالّ بر عدم جواز اخذ اجرت بر اذان 201
- روایت زید بن علی بن الحسین: 201
- روایت سکونی: 204
- مصحّحه ی حمران: 205
- حکم اخذ اجرت بر اذان إعلامی 208
- حکم اخذ اجرت بر امامت در نماز 210
- اجرت بر شهادت 212
- اشاره 212
- مرحله ی تحمّل شهادت 213
- اشاره 213
- آیا تحمّل شهادت واجب است؟ 214
- دلالت آیه ی شریفه بر وجوب تحمّل شهادت 215
- اشاره 215
- بررسی دلالت آیه ی شریفه 217
- 1. صحیحه ی هشام بن سالم: 222
- 2. روایت ابی الصباح: 222
- روایات دالّ بر مربوط بودن آیه ی شریفه به مقام تحمّل 222
- 3. روایت جراح المدائنی: 223
- 4. موثّقه ی سماعه: 224
- 5. روایت محمد بن الفضیل: 224
- اشاره 226
- اشکال بر ظهور آیه ی شریفه و روایات در وجوب تحمّل شهادت 226
- دلالت آیه ی شریفه و روایات بر وجوب تحمّل شهادت 226
- پاسخ به اشکال 230
- آیا وجوب تحمّل شهادت، عینی است یا کفایی؟ 232
- آیا اخذ اجرت بر تحمّل شهادت جایز است؟ 234
- مرحله ی أداء شهادت 237
- اشاره 237
- عدم وجوب أداء شهادت بر غیر مدعوّ برای تحمّل شهادت 238
- 1. صحیحه ی محمد بن مسلم: 240
- روایات دالّ بر عدم وجوب أداء شهادت بر غیر مدعوّ برای تحمّل شهادت 240
- 2. مصحّحه ی هشام بن سالم: 241
- 3. صحیحه ی محمد بن مسلم: 242
- 5. روایت محمد بن مسلم: 242
- 4. موثّقه ی محمد بن مسلم: 242
- 6. صحیحه ی دیگر محمد بن مسلم: 244
- 7. مرسله ی یونس: 245
- ادلّه ی قائلین به وجوب اداء شهادت مطلقاً 248
- آیا وجوب أداء شهادت، عینی است یا کفایی؟ 250
- حکم اخذ اجرت بر أداء شهادت 251
- اشاره 251
- فروعات شیخ - قدس سره - بر بحث وجوب تحمّل و أداء شهادت 251
- الف: حرمت اخذ اجرت حتّی در صورت استلزام قطع مسافت طویله 252
- اشاره 253
- ب: عدم وجوب تحمل یا أداء شهادت در صورت استلزام بذل مال 253
- استدلال مسأله 254
- شبهه و دفع آن 255
- ج: جواز امتناع شاهد از حضور، در صورت امکان و مطالبه ی احضار 259
- نقد میرزا محمد تقی شیرازی بر کلام مرحوم شیخ - قدس سرهما - 259
- اشاره 259
- دفاع محقق ایروانی از کلام شیخ - قدس سرهما - 260
- نقد کلام محقق ایروانی - قدس سره - 262
- مبنای مختار در مسأله 263
- اشاره 266
- اجرت بر قضاوت و افتاء 266
- حکم اخذ اجرت بر قضاوت 267
- حکم اخذ اجرت بر افتاء 268
- ارتزاق از بیت المال 272
- اشاره 272
- ارتزاق از بیت المال در موارد عدم جواز اخذ اجرت 273
- اشاره 273
- آیا جواز ارتزاق از بیت المال اختصاص به صورت فقر دارد؟ 275
- اشاره 275
- دلیل قائلین به عدم جواز ارتزاق از بیت المال در صورت غنا و نقد آن 276
- اشاره 277
- بیت المال و منابع آن 277
- مصارف بیت المال مسلمین 280
- کتاب نامه 284
الهی، اجیر ناچار است عمل را در وقت تعیین شده انجام دهد و تخلف ناپذیر است و این دو منافاتی با هم ندارد.
وجه دوم: مفقود بودن دو رکن اجاره
اشاره
محقق اصفهانی این وجه(1) را از محقق نائینی - قدس سرهما - که هم عصر بودند نقل می کند(2) و از ایشان تعبیر به بعض اجله العصر می کند. بنابراین مناسب است اصل کلام را از تقریرات ایشان بیان کنیم.(3)
1- الإجاره (للأصفهانی)، ص197: ثالثها: ما عن بعض أجله العصر من أن الإیجاب یوجب سقوط ملک التصرف، لمنافاه المقهوریه فی الإیجاد للسلطنه علی الفعل و الترک، و ملک التصرف شرط فی نفوذ کل تصرّف معاملی.
2- ظاهراً مطالبِ دروس محقق نائینی در اختیار محقق اصفهانی قرار می گرفت و هرجا مناسب می دید، مطالب ایشان را نقل می کرد و آن را تصدیق یا نقد می کرد.
3- نائینی، میرزا محمد حسین غروی، المکاسب و البیع (تقریر میرزا محمد تقی آملی)، ج 1، ص40: أن الإجاره تاره تقع علی الاعمال و اخری علی المنافع و ضابط صحه الإجاره أمران (أحدهما) کون المنفعه و العمل اللذین یبذل المال بإزائهما ملکا للموجر و تحت سلطنته (ثانیهما) کونهما مما یمکن حصوله للمستأجر بحیث یمکن له استیفاؤهما فمع انتفاع الأمرین أو أحدهما تبطل الإجاره (و هذان الأمران) متلازمان فی الوجود غالبا بحیث یکون انتفاء أحدهما موجبا لانتفاء الآخر، إلا أنه قد یتفق انفکاکهما کما سنشیر إلیه إنشاء اللّه تعالی. (و کیف کان) فالکلام یقع فی مقامین (الأول) فیما إذا لم یکن الموجر مسلطا علی المنفعه أو العمل، و ذلک بأحد وجهین (أحدهما) أن یکون أحد طرفی المنفعه من الوجود أو العدم خارجا عن تحت قدره الموجر تکوینا اما بالإلزام علی إیجادها المستلزم للعجز عن ترکها تکوینا، و اما بالإلزام علی ترکها کذلک (ثانیهما) أن یکون أحد الطرفین خارجا عن تحت القدره شرعا، (و هذا الثانی) أیضا علی قسمین (الأول) أن یکون رفع سلطنته من جهه إلزامه علی ترک هذه المنفعه و عدم استعمال العین فی هذه المنفعه (الثانی) أن یکون من جهه إلزامه علی فعلها. فان خروج الشی ء عن تحت السلطنه تاره یکون بصیروره المکلف مقهورا علی الترک و اخری بصیرورته مقهورا علی الفعل: فمن الأول أخذ الأجره علی المنافع المحرمه کإجاره الدکان لبیع الخمر فیه ... و من الثانی (أعنی ما کان العمل خارجا عن سلطنه المکلف بإلزامه الشارع علی فعله) جمیع ما یجب علی المکلف من الأعمال فی غیر الواجبات الصناعیه النظامیه علی ما سیجی ء التفصیل فیه إنشاء اللّه تعالی، و هکذا المنافع التی یجب علی المکلف بذلها مجانا فلا یجوز أخذ الأجره علیها لخروجها عن تحت قدره المکلف بالإلزام علی بذلها فیکون الإلزام فی ذلک تعجیزا مولویا کما أن النهی فیما یحرم من المنافع و الأعمال أیضا تعجیز مولوی (و العمده) فی البحث هیهنا هو ما یحرم وقوع الإجاره و شبهها کالجعاله علیه من جهه وجوبه و لم یتعرض الأستاذ دام بقاؤه لما یحرم لأجل وقوع النهی عنه و تفصیل الکلام فیه متوقف علی بیان موارده و قد کفانا المؤنه ما تعرض له الشیخ (قده) فی المکاسب. و الکلام هنا فی الأجره علی الواجبات: و فیه مقامان: (الأول) فی حکم أخذ الأجره علی الواجب بأن یصیر المکلف أجیرا للغیر فیما یجب علیه فعله و ... . فتفصیل الکلام فیه أن یقال: أن الواجب اما نظامی أو غیر نظامی ... (ثم ان هذا الأخیر) أعنی الواجب الغیر النظامی اما أن یکون عینیا أو یکون کفائیا، و الواجب الکفائی اما ... . (و حکم هذه الاقسام) هو جواز أخذ الأجره علی کل ما کان وجوبه نظامیا ... (و اما عدم الجواز فی الواجب العینی الغیر النظامی) فلانتفاء کلا الرکنین فی صحه الإجاره فیه و ذلک لعدم سلطنه المؤجر علی العمل لا یجابه علیه و عدم کونه ممکن الحصول للمستأجر. (و توضیح ذلک) ان طبیعه الأمر بحسب الاقتضاء لو لا قیام القرینه علی خلافه هو ان یکون متعلقا بالعمل بمعنی الاسم المصدری، فالأمر بالصلاه مقتض لا یجاب الصلاه و مطلوبیه وجودها فی الخارج و هکذا فی کل أمر بکل عمل سواء کان المعنی المصدری أیضا مطلوبا أم لا و هذا ضابط کلی فی باب الأوامر إلا أن یقوم دلیل علی خلافه کما فی الواجب النظامی ... و کلما انتفت القرینه علی صرف الأمر إلی ناحیه العمل بالمعنی المصدری کان اللازم إبقاؤه علی طبعه من اقتضائه لا یجاب العمل بمعنی الاسم المصدری فیصیر العمل بالمعنی الاسم المصدری خارجا عن سلطنه العامل بسبب إیجابه علیه فیکون موجبا لانتفاء الأمر الأول من رکنی صحه الإجاره (و أما انتفاء الأمر الثانی) فواضح حیث أن عمل الأجیر لا ربط له بالمستأجر لکونه واقعا لنفسه عن نفسه و یوجب برأیه ذمته عما وجب علیه بلا مساس بالمستأجر أصلا.