کتابخانه بالقرآن

بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 119

صفحه 119

تنبیه دوم: معیار تحقق إکراه

اشاره

مرحوم شیخ در تنبیه اوّل بیان کردند که إکراه چه حرمت هایی را می تواند بردارد و چه تکلیف هایی را ساقط کند و مهم تر این که آیا مجوّز اضرار به غیر می باشد یا نه؟ امّا در تنبیه دوم در صدد بیان این مطلبند که إکراه به چه محقق می شود، در کجا إکراه صادق است تا آثار آن که رفع حرمت باشد بار شود و آیا اگر در جایی إکراه صادق نباشد، می توان تحت عناوین دیگری مثل تقیه، رفع حرمت کرد؟

جناب شیخ در تنبیه دوم چون غرض های متعددی داشتند که هم اصل مطلب را می خواستند بیان کنند و هم مؤیّداتی از کلمات فقهای سابق بر مدعایشان ذکر کنند و هم تذکر دهند بعضی در فهم کلمات سابقین دچار اشتباه شده اند و خودشان معنای درست کلمات سابقین را توضیح دهند باعث شده تنبیه دوم کمی از لحاظ تنظیم مطالب دچار آشفتگی شود، و هم چنین تنبیه سوم که إن شاء الله خواهد آمد.

ما در این تنبیه، ابتدا اصل کلام و مدعای مرحوم شیخ را ذکر می کنیم، سپس آن را به روش خود مورد ارزیابی قرار می دهیم و از ذکر مطالبی که خیلی لازم نیست صرف نظر می کنیم.

جناب شیخ(1) ابتدا این مطلب را بیان می کنند: إکراه وقتی صادق است که جائری

1- المکاسب المحرمه، ج 2، ص90: الثانی: أنّ الإکراه یتحقّق بالتوعّد بالضرر علی ترک المکرَه علیه، ضرراً متعلّقاً بنفسه أو ماله أو عرضه أو بأهله، ممّن یکون ضرره راجعاً إلی تضرّره و تألّمه، و أمّا إذا لم یترتّب علی ترک المکرَه علیه إلّا الضرر علی بعض المؤمنین ممّن یعدّ أجنبیاً من المکرَه بالفتح فالظاهر أنّه لا یعدّ ذلک إکراهاً عرفاً؛ إذ لا خوف له یحمله علی فعل ما أُمر به. و بما ذکرنا من اختصاص الإکراه بصوره خوف لحوق الضرر بالمکره نفسه، أو بمن یجری مجراه کالأب و الولد صرّح فی الشرائع و التحریر و الروضه و غیرها. نعم، لو خاف علی بعض المؤمنین جاز له قبول الولایه المحرّمه، بل غیرها من المحرّمات الإلهیه التی أعظمها التبرّی من أئمه الدین صلوات اللّه علیهم أجمعین؛ لقیام الدلیل علی وجوب مراعاه المؤمنین و عدم تعریضهم للضرر، مثل ما فی الاحتجاج عن أمیر المؤمنین … علیه السلام …: قال: ... .