کتابخانه بالقرآن

بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 136

صفحه 136

بررسی کلام شیخ … قدس سره … در تنبیه دوم

1. مرحوم شیخ در تنبیه دوم فرمود: إکراه با توعّد بر ضرر در ترک مکرهٌ علیه محقق می شود اعم از ضرر جانی، مالی یا عرضی؛ چه ضرر به خود فرد باشد و چه ضرر به اهل، به گونه ای که اگر به آن ها ضرری برسد، عرفاً مکرَه متألّم و متضرر می شود، امّا اگر مربوط به بیگانه ای باشد هرچند مؤمن که عرفاً مکرَه متالّم و متضرر نمی شود، إکراه در حق او صادق نیست، در نتیجه «رفع ما اکرهوا علیه» شامل او نمی شود.

این فرمایش شیخ فی الجمله درست بوده و معیار إکراه همین است، امّا بعضی(1)

1- مصباح الفقاهه، ج 1، ص448: أقول: الکراهه فی اللغه هی ضد الحب، و الإکراه هو حمل الرجل علی ما یکرهه، و هذا المعنی یتحقق بحمل الشخص علی کل ما یکرهه بحیث یترتب علی ترکه ضرر علیه، أو علی عشیرته، أو علی الأجانب من المؤمنین، و إذا انتفی التوعد بما یکرهه انتفی الإکراه، و علیه فلا نعرف وجها صحیحا لما ذکره المصنف من تخصیص الإکراه ببعض ما ذکرناه. ( حاشیه المکاسب (للإیروانی)، ج 1، ص47: الإکراه یتحقّق بالتوعید بأمر یکرهه المکره بالفتح و لا یختاره لو لا قاهر خارجیّ سواء کان ذلک القاهر الخارجیّ ضرر نفسه أو ضرر الغیر و سواء کان الغیر قریبا أو بعیدا و سواء کان صدیقا أو أجنبیّا فأمّا مع التوعید بأمر لا یکرهه بل یحبّه فلا إکراه و لو کان الذی یحبّه هو ضرر نفسه بل هلاکه فلیست القرابه و البعد ضابطه فی هذا الباب بل الضّابطه کره الجزاء فربما یکون الجزاء ضرر نفسه و لا یکرهه و ربما یکون ضرر الغیر و یکرهه و لا یختاره و إن ورد علی نفسه ما ورد. و منه یظهر أنّ هذا یختلف باختلاف الأشخاص فربّ شخص لا یتأثّر بالسبّ و الشّتم فلم یکن توعیده بذلک إکراها و آخر یتأثّر بأدنی کلمه خشنه بحیث یدفع فی سبیل دفعها أعزّ الأموال فکان توعیده بها إکراها و أیضا قد لا یتأثّر شخص عن قتل جمیع من فی الأرض و هلاکهم و آخر یتألّم من تعدّی حیوان علی مثله و افتراسه بل شخص واحد ربّما تختلف حالاته فهو فی کلّ حال یلحقه حکم ذلک الحال و لا یخفی أنّ الجبلّه البشریّه و الفطره الإنسانیّه تکره قتل إنسان کافر فضلا عن مؤمن فروایه الاحتجاج وارده علی طبق القاعده و علی وفق دلیل رفع الإکراه لا أنّها تعبّد علی خلاف دلیل رفع الإکراه کما ظنّه المصنّف و اعلم أنه کما یعتبر کراهه الضرر المتوعّد به کذلک یعتبر کراهه الفعل المتوعّد علیه فلو لا هذه الکراهه لا إکراه کما لو قال تزوّج و إلّا قتلتک أو قال کلّ أطیب المأکل و البس أفخر الألبسه و إلّا نهبتک و هو یحبّ جمیع ذلک بحیث یختاره بصرافه طبعه لو لا القول من هذا ... .