بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 148

تنبیه سوم: اعتبار عجز از تفصّی برای جواز تولّی به خاطر إکراه

اشاره

مرحوم شیخ می فرماید:

کسی که از قِبَل جائر و ظالمی بر عمل حرامی مورد إکراه قرار می گیرد، اگر راه برون رفت داشته و بتواند تفصّی کند، نمی تواند مرتکب حرام شود؛ مثلاً اگر جائری او را مجبور کند تا اموال مؤمنی را به ظلم أخذ کند، در صورتی که مکرَه بتواند در ظاهر نشان دهد که اموال را از او می گیرد ولی فی الواقع نگیرد، یا از یک انبارش بگیرد و به انبار دیگر همان فرد برگرداند، یا جهراً از او بگیرد ولی سرّاً برگرداند؛ مثلاً روز مأمورین ظالم را برای أخذ اموال شیعه می فرستد امّا شب خودش یا غلامش آن اموال را برمی گردانند همان طور که علی بن یقطین انجام می داد(1) یا اگر ظالم فردی را مجبور کند مؤمنی را حبس کند، ولی فرد مکرَه بتواند آن مؤمن را در خانه ی وسیعی بدون قید و بند ضیافت و پذیرایی کند، باید چنین کند، البته در صورتی که متوقف بر حرج یا ضرر نباشد.

مرحوم شیخ مسأله ی اعتبار عجز از تفصّی را چه در مورد اصل قبول ولایت و چه در مورد اعمال حرام، لاخلاف می دانند، کما این که عدم اعتبار تفصّی در صورتی که همراه ضرر کثیر باشد را هم لاخلاف می دانند.

سپس مرحوم شیخ گله ای از بعض مشایخشان(2) می کنند که فرموده اند: سه قول