بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 291

ولی اگر آخذ به نیّت تملّک أخذ کرده که علی الفرض مالک به این أخذ راضی نیست، لامحاله ضامن خواهد بود و اگر به نیّت ردّ أخذ کرده ولی شک داشته که آیا مالک راضی به أخذ به نیّت ردّ هست یا نه، اگر استصحاب عدم رضایت جاری باشد آخذ ضامن خواهد بود، ولی در صورت عدم جریان استصحاب، از آن جا که شک در ضمان وجود دارد استصحاب عدم ضمان جاری خواهد بود.

ب: علم تفصیلی به حرمت، بعد از اخذ

اشاره

اگر آخذ بعد از این که مال را از ید غاصب أخذ کرد، علم پیدا نمود یا بیّنه قائم شد که آن مال غصبی بوده است، از آن جا که با مجوّز شرعی مثل قاعده ی ید و اصاله الاباحه آن را أخذ کرده، از لحاظ تکلیفی مرتکب گناه نشده، ولی به مجرد اطلاع پیدا کردن از غصبی بودن آن باید نیّت ردّ به صاحبش کند و به مالکش تحویل دهد و الا اگر نیّت ردّ به مالک نداشته باشد، غصب و حرام است؛ چون فرض آن است که مالک به تصرّفِ بدون نیّت رد راضی نیست و اگر هم تلف شد، معلوم است که ضامن است.

حکم ضمان تلف مال در ید آخذ قبل و بعد از علم تفصیلی به مغصوب بودن آن

اشاره

تا این جا مسأله روشن است، مهم بررسی دو مسأله است که آیا یدی که از ابتدا روی آن گذاشته بود، ید ضمان بوده یا نه [و در نتیجه اگر قبل از علم به غصبی بودن آن، تلف شد ضامن است یا خیر؟] و علی فرض این که یدش، ید ضمان بوده آیا بعد از علم به غصبی بودن و تصمیم به ردّ آن، منقلب به عدم ضمان می شود یا خیر؟

قبل از ورود در بحث، مناسب است این مطلب را توضیح دهیم که دو نوع سبب ضمان وجود دارد؛ ضمان إتلاف و ضمان ید: