بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 321

درست کرد و فروخت، فرمودند: [معامله باطل بوده و] ثمنش درست نیست. سپس فرمودند: مردی از ثقیف دو مشک خمر برای رسول الله … صلی الله علیه و آله و سلم … هدیه آورد، ولی حضرت دستور دادند آن دو را بر زمین ریختند و فرمودند: آن کسی که نوشیدن آن را حرام کرده، ثمن آن را هم حرام کرده. سپس امام صادق … علیه السلام … فرمودند: بهترین روش در مورد این چیزهایی که غلام فروخته، آن است که ثمن آن را صدقه بدهد.

شاهد، این قسمت روایت است که فرمودند: «إِنَّ أَفْضَلَ خِصَالِ هَذِهِ الَّتِی بَاعَهَا الْغُلَامُ أَنْ یُتَصَدَّقَ بِثَمَنِهَا» در این جا با این که معامله باطل بوده و باید پول را به بایع پس دهند، حضرت بدون این که بفرمایند از بایع و مالک فحص کنید، می فرمایند صدقه دهید.

نقد

اولاً: مورد به گونه ای بوده که اصلاً فحص امکان نداشته؛ چون مشتری می آمد خرید می کرد و می رفت و معلوم نبود از کجا آمده و در کجا هست و نمی توان او را پیدا کرد، خصوصاً این که اگر اعلام کند کسی که از من خمر خریداری کرده بیاید پولش را پس بگیرد، در چنین مواردی کسی به این سادگی حاضر نیست خودش را معرفی کند. پس امکان فحص نیست یا حرج است.

ثانیاً: این اطلاق هم قابل تقیید است؛ یعنی «یتصدق بثمنها اذا لم یعرف مشتریها».

3. روایت ابی علی بن راشد:

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الرَّزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی عَلِیِّ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ … علیه السلام … قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ اشْتَرَیْتُ أَرْضاً إِلَی جَنْبِ ضَیْعَتِی بِأَلْفَیْ دِرْهَمٍ فَلَمَّا وَفَّیْتُ الْمَالَ خُبِّرْتُ أَنَّ الْأَرْضَ