- معونه الظالمین 1
- اشاره 1
- المسأله الثانیه و العشرون: حرمه معونه الظالمین 2
- اشاره 2
- صور مختلف مسأله 2
- اشاره 2
- اشاره 3
- الف: إعانه الظالمین فی ظلمهم 3
- ادلّه ی حرمت معونه الظالمین فی ظلمهم حتّی در صورت عدم استناد ظلم به یاری کننده 4
- اشاره 11
- ب: کون المکلف من أعوان الظلمه 11
- ادلّه ی حرمت اعوان الظلمه شدن 12
- اشاره 15
- نقد دلالت موثقه ی سکونی 16
- اشاره 19
- ج: إعانه الظالمین فی غیر ظلمهم 19
- بررسی دلالت روایات بر حرمت إعانه الظالمین فی غیر ظلمهم 20
- اشاره 26
- نقد دلالت روایت ابن أبی یعفور 28
- کلام در وثاقت محمد بن اسماعیل الرازی 33
- اشاره 38
- بررسی کلام شیخ … قدس سره … 39
- نتیجه ی کلام در حرمت معونه الظالمین فی غیر ظلمهم 40
- الولایه من قِبَل الجائر 41
- اشاره 41
- المسأله السادسه و العشرون: الولایه من قِبَل الجائر 42
- 1. تطبیق اعوان الظلمه بر والی از قِبَل جائر 42
- ادلّه ی حرمت ولایت من قِبَل الجائر 42
- اشاره 42
- 2. روایت تحف العقول: 43
- 3. روایت زیاد بن أبی سلمه: 47
- آیا تولّی از قِبَل جائر فی نفسه حرام است یا به خاطر تلازم با معاصی؟ 50
- اشاره 51
- دلالت روایت داود بن زُربی بر جواز ولایت فی نفسه 51
- نقد دلالت روایت داود بن زُربی 54
- اشاره 56
- مسوّغ اوّل: قیام به مصالح عباد 56
- مسوّغات ولایت از قِبَل جائر در نظر شیخ … قدس سره … 56
- استدلال شیخ … قدس سره … بر جواز تولّی به جهت قیام به مصالح عباد 57
- اشاره 58
- روایات جواز تولّی به جهت قیام به مصالح عباد 58
- نقد دلالت روایت بر جواز تولّی 59
- اشاره 63
- نقد استدلال به صحیحه ی زید الشحّام 64
- اشاره 69
- نقد استدلال به آیه ی شریفه بر جواز تولّی از قِبَل ظالم 71
- اشاره 73
- جواز تولّی از قِبَل جائر از باب تزاحم 73
- جریان قاعده ی الزام در پاره ای موارد 74
- «احسان به اخوان» کفّاره ی دخول در دستگاه ظلم 75
- 1. موارد مرجوح بودن تولّی از قِبَل جائر 77
- اشاره 77
- احکام تولّی از قِبَل جائر به جهت قیام به مصالح عباد در نظر شیخ … قدس سره … 77
- 2. موارد استحباب تولّی از قِبَل جائر 79
- 3. موارد وجوب تولّی از قبل جائر 87
- بررسی کلام شیخ در احکام تولّی از قبل جائر به جهت قیام به مصالح عباد 88
- کلام بعضی در استحباب تولّی از قِبَل جائر به جهت امر به معروف و نهی از منکر 89
- اشاره 89
- توجیه استحباب تولّی به جهت امر به معروف و نهی از منکر در کلام شیخ … قدس سره … 90
- اشاره 90
- نقد کلام شیخ … قدس سره … 91
- اشاره 93
- توجیه صاحب جواهر … قدس سره … در استحباب تولّی به جهت امر به معروف و نهی از منکر 93
- نقد کلام صاحب جواهر … قدس سره … 95
- تذکّر مهم 99
- مسوّغ دوم: اکراه بر تولّی از قِبَل جائر 100
- اشاره 100
- ادلّه ی جواز تولّی به خاطر اکراه 101
- آیا إضرار به دیگران به خاطر إکراه جایز است؟ 103
- تنبیهات جواز تصدی ولایت به خاطر اکراه 103
- اشاره 103
- احتمالات موجود در مسأله 104
- اشاره 104
- وجوه اقوی بودن احتمال اوّل (جواز اضرار مطلقاً) در نظر شیخ … قدس سره … 106
- اشاره 107
- اشکالاتی بر اقوائیت احتمال اوّل و دفع آن از شیخ … قدس سره … 107
- ملاحظاتی بر کلام شیخ … قدس سره … 111
- عدم جریان دلیل نفی إکراه حتّی در مواردی که ضرر متوعدٌ علیه بیشتر از مکرهٌ علیه باشد 113
- عدم جریان دلیل لاضرر به خاطر تعارض ضررین در ما نحن فیه 114
- مروری بر سیر بحث تولّی از قِبَل جائر 117
- اشاره 119
- بررسی کلام شیخ … قدس سره … در تنبیه دوم 136
- آیا برای دفع ضرر مالی از خود یا سایر مؤمنین، اضرار مالی به غیر جایز است؟ 142
- آیا برای دفع ضرر مالی از خود یا سایر مؤمنین، ارتکاب محرمات الهیه جایز است؟ 143
- آیا برای دفع ضرر عِرضی از خود یا سایر مؤمنین، إضرار مالی به دیگران جایز است؟ 146
- آیا برای دفع ضرر عِرضی از خود یا سایر مؤمنین، اضرار عِرضی أخف به دیگران جایز است؟ 146
- آیا برای دفع ضرر عِرضی از خود یا سایر مؤمنین، ارتکاب محرمات الهیه جایز است؟ 147
- اشاره 148
- نظر مختار در اعتبار یا عدم اعتبار عجز از تفصّی 153
- اشاره 161
- عدم تفاوت بین افراد مؤمنین در عدم مشروعیت تقیه اذا بلغ الدم 170
- عدم فرق بین افراد مؤمنین در دوران امر بین نجات یکی از دو مؤمن 170
- راه حل سید خویی … قدس سره … برای جواز قتل جنین توسط مادر 176
- اشاره 176
- آیا مادر می تواند برای نجات جان خود، جنین در شکمش را بکشد؟ 176
- اشاره 176
- راه حل بعض مشایخ ما … قدس سره … برای جواز قتل جنین توسط مادر 177
- نقد کلام سید خویی … قدس سره … 177
- اشاره 177
- نقد کلام بعض مشایخ ما … قدس سره … 178
- راه حلّی دیگر برای اثبات جواز قتل جنین در شرایط مذکور توسط مادر 178
- عدم جواز اسقاط جنین حتّی قبل از ولوج روح 181
- اشاره 184
- اشاره 184
- دلیل سید خویی … قدس سره … بر عدم قصاص قاتل صبی 184
- آیا قتل جنین بعد از ولوج روح، قصاص دارد؟ 184
- نقد کلام سید خویی … قدس سره … 186
- عدم جواز اسقاط جنین به صرف معلول بودن 189
- اگر اطمینان به حمل نباشد، آیا می توان با شرب دواء یقین به عدم حمل پیدا کرد؟ 190
- آیا در إکراه و إضطرار، قتل مؤمنِ مستحقّ حدّ قتل برای حفظ جان خود یا سایر مؤمنین جایز است؟ 191
- آیا در إکراه و إضطرار، قتل غیر مؤمن برای حفظ جان خود یا سایر مؤمنین جایز است؟ 194
- مراد از دم در «فَإِذَا بَلَغَتِ التَّقِیَّهُ الدَّمَ فَلَا تَقِیَّهَ» فقط جان است یا شامل جرح هم می شود؟ 196
- سفارشات ناب امام صادق … علیه السلام … به والیان در مکاتبه ی عبدالله نجاشی 197
- جوائز السلطان و اموال مشتبه 216
- اشاره 216
- حکم جوائز السلطان و نظائر آن از اموال مشتبه 217
- اشاره 217
- اشاره 218
- شقوق مختلف مسأله 218
- صورت اوّل: (جهل به وجود حرام در اموال جائر) 219
- حکم شیخ … قدس سره … به جواز أخذ و ادلّه ی آن 219
- اشاره 219
- استفاده ی شیخ از روایت حمیری بر اشتراط احراز مال حلال داشتن جائر 222
- بررسی کلام سید یزدی … قدس سره … 228
- اشاره 228
- حکم صورت دوم در نظر شیخ … قدس سره … 230
- اشاره 230
- صورت دوم: می دانیم جائر مال حرام دارد ولی نمی دانیم داخل در مأخوذ باشد 230
- تنجّز علم اجمالی حتّی در صورت خروج بعض اطراف از محلّ ابتلاء در نظر سید یزدی … قدس سره … 231
- مبنای مختار: عدم تنجّز علم اجمالی در صورت خروج بعض اطراف از محلّ ابتلاء 232
- راه حل سید خویی … قدس سره … بر جواز تصرّف در این صورت 233
- شواهدی بر عدم تأثیر جواز إخبار بر جریان اصل 238
- 1. احتمال حرمت واقعی 241
- کراهت تصرّف در موارد جواز أخذ با وجود علم اجمالی 241
- 2. موجب پیدایش محبّت ظالم 242
- 3. روایت الفضل بن الربیع: 243
- 1. إخبار مُجیز به حلّیت آن 245
- 2. پرداخت خمس 248
- 3. أخذ آن دارای مصلحت اهمی باشد 249
- کلام در فرض ابتلاء به تمام اطراف شبهه ی محصوره 250
- روایات دالّ بر جواز أخذ هدیه ی سلطان حتّی در فرض وجود علم اجمالی به حرام 251
- اشاره 251
- مناقشه ی شیخ … قدس سره … در استدلال به صحیحه ی ابی ولاد 253
- ملاحظاتی بر مناقشه ی شیخ در استدلال به صحیحه ی ابی ولاد 256
- امکان تقیید اطلاق صحیحه ی ابی ولاد به صورت خروج بعض الاطراف از محلّ ابتلاء 257
- عدم امکان تقیید صحیحه ی ابی بصیر به صورت خروج بعض الاطراف از محلّ ابتلاء 259
- اشاره 259
- تعارض صحیحه ی ابی بصیر با صحیحه ی ابی عبیده در مورد علم تفصیلی به حرام 261
- آیا وجه جمعی بین دو صحیحه وجود دارد؟ 262
- تفصیل محقق ایروانی … قدس سره … در صورت علم تفصیلی به حرمت بین علم و جهل مالک بعینه 264
- توجیهات شیخ … قدس سره … در مورد روایات مجوّز أخذ با وجود علم اجمالی 266
- کلام شیخ … قدس سره … در تعارض اصول در مواردی که توجیهات مذکور جریان ندارد 268
- صورت سوم: علم تفصیلی به حرمت مأخوذ 273
- اشاره 273
- الف: کلام شیخ … قدس سره … در علم تفصیلی به حرمت قبل از أخذ 274
- نقد محقق ایروانی بر کلام شیخ … قدس سرهما … 276
- اشاره 276
- مطالب پنج گانه ی محقق ایروانی … قدس سره … در صورت شک در رضایت مالک 278
- نقد سید خویی بر کلام محقق ایروانی … قدس سرهما … 280
- ملاحظاتی بر کلام محقق ایروانی … قدس سره … 283
- بررسی اشکال سید خویی بر کلام محقق ایروانی … قدس سرهما … 288
- اشاره 291
- ب: علم تفصیلی به حرمت، بعد از اخذ 291
- اشاره 292
- دو نوع ضمان؛ ضمان إتلاف و ضمان ید 292
- ضمان یا عدم ضمان آخذ قبل از علم به حرمت 293
- اشاره 294
- ضمان یا عدم ضمان آخذ بعد از علم به حرمت 294
- ضمان آخذ در نظر شیخ … قدس سره … 294
- اشاره 295
- اشکال سید خویی بر کلام سید یزدی … قدس سرهما … 295
- نقد اشکال سید خویی بر کلام سید یزدی … قدس سرهما … 296
- 2. چگونگی ردّ مال به مالک (اعلام یا تحویل) 298
- 1. وجوب فوری ردّ مال به مالک 298
- اشاره 298
- 3. عدم جواز حمل در موارد کفایت اعلام در تحقق أداء امانت 300
- 4. وجوب فحص از مالک مجهول 301
- دلیل اوّل: آیات شریفه ی دالّ بر وجوب ردّ امانت 302
- اشاره 303
- دلیل دوم: روایات خاصه ی دالّ بر وجوب فحص 303
- 1. روایت معاویه بن وهب: 303
- 2. صحیحه ی هشام بن سالم: 305
- 3. روایت حفص بن غیاث: 307
- 4. موثقه ی هشام بن سالم: 310
- 5. صحیحه ی یونس بن عبدالرحمان: 312
- 6. روایات مربوط به باب لقطه که دستور به تعریف سنه داده اند 313
- 1. روایت علی بن أبی حمزه: 317
- 2. صحیحه ی محمد بن مسلم: 320
- 3. روایت ابی علی بن راشد: 321
- 4. روایت علی بن میمون الصائغ: 323
- 5. روایت دیگر علی بن میمون الصائغ: 324
- اشاره 325
- نقد کلام سید خویی … قدس سره … 327
- اشاره 329
- نقد استدلال به روایت منصور بن حازم 330
- صورت اوّل: مالِ غیر قهراً یا احساناً در اختیار ذوالید است 339
- اشاره 339
- اشاره 339
- استدلال سید خویی … قدس سره … به قاعده ی لاضرر برای عدم وجوب پرداخت هزینه 339
- نقد استدلال سید خویی … قدس سره … 340
- لزوم تحویل مال به حاکم شرع در صورت نیاز به بذل مال 341
- صورت دوم: عن اختیارٍ و ظلماً ید بر مال دیگری گذاشته 341
- اشاره 341
- نقد استدلال به روایت مذکور 342
- تمسک بعضی به روایت «الحجر الغصب فی الدار رهن علی خرابها» بر لزوم تحمّل هزینه 342
- اگر فحص مستلزم بذل مال کثیر باشد، آیا غاصب باید بذل کند؟ 344
- صورت سوم: عن اختیارٍ در ید او قرار گرفته امّا مرتکب حرام نشده 345
- صورت چهارم: لقطه ی غیر انسان و حیوان 345
- اشاره 347
- اشاره 350
- اشکال سید خویی … قدس سره … بر این نقد 350
- نقد کلام علا مه ی حلّی … قدس سره … 350
- اشاره 350
- نقد کلام سید خویی … قدس سره … 351
- اشاره 354
- احتمال اوّل: مجهول المالک مال امام است 354
- اشاره 354
- احتمالات در مسأله 354
- اشاره 354
- احتمال دوم: حفظ مال برای مالک توسط ذوالید 358
- نقد دلیل احتمال اوّل 358
- اشاره 358
- اشکالات سید خویی … قدس سره … بر مستند احتمال دوم و نقد آن 364
- نظر مختار در مورد احتمال دوم 367
- 1. روایات هشام بن سالم: 368
- احتمال سوم: تملّک مجهول المالک توسط ذوالید 368
- ادلّه ی قائلین به احتمال سوم و نقد آن 368
- اشاره 368
- 2. صحیحه ی علی بن مهزیار: 368
- 1. روایت علی بن ابی حمزه البطائنی: 376
- [روایات] 376
- ادلّه ی لزوم تصدّق مجهول المالک 376
- اشاره 376
- احتمال چهارم: (لزوم تصدّق) 376
- اشاره 376
- مناقشه ی مرحوم امام … قدس سره … در دلالت این روایات بر مدعا 378
- نقد مناقشه ی مرحوم امام … قدس سره … 378
- اشاره 378
- 2. صحیحه ی یونس بن عبدالرحمان: 379
- 3. صحیحه ی محمد بن مسلم: 379
- 4. موثقه ی اسحاق بن عمار: 380
- اشاره 380
- اشکال مرحوم امام … قدس سره … بر استدلال به این روایت 381
- اشاره 381
- نقد اشکال مرحوم امام … قدس سره … 382
- 5. روایت ابی علی بن راشد: 384
- وجه جمع بین این روایات و روایات هشام بن سالم 385
- تفصیل بعضی بین عین و دین در لزوم تصدّق 386
- نظر مختار در حکم مجهول المالک بعد از یأس از ظفر به مالک 386
- آیا در تصدّق لازم است ذوالید قصد مِن قِبَل المالک کند؟ 386
- اشاره 386
- نقد این کلام 387
- وجه اعتباری بر لزوم تصدّق مجهول المالک 387
- کلام صاحب جواهر … قدس سره … در امکان تصدق مجهول المالک به غنی 388
- اشاره 388
- آیا می توان مجهول المالک را به غنی صدقه داد؟ 388
- اشکالات وارد شده بر کلام صاحب جواهر … قدس سره … و نقد آن 390
- آیا مجهول المالک را می توان به بنی هاشم صدقه داد؟ 396
- روایات دالّ بر جواز اعطاء صدقه ی مندوبه به هاشمی 397
- 1. روایت اسماعیل بن الفضل الهاشمی: 397
- 2. روایت زید الشحام: 398
- اشاره 399
- 3. روایت جعفر بن ابراهیم الهاشمی: 399
- کلام در وثاقت محمد بن اسماعیل 400
- اعتماد مرحوم امام … قدس سره … به روایات محمد بن اسماعیل 403
- 4. صحیحه ی عبد الرحمان بن الحجاج: 405
- 5. صحیحه ی احمد بن محمد بن ابی نصر البزنطی: 406
- علت منع حضرت زینب … علیها السلام … اهل بیت امام حسین … علیه السلام … را از أخذ صدقه 407
- تصدّق مجهول المالک، صدقه ی مندوبه محسوب می شود یا واجب؟ 411
- اگر بعد از تصدّق، مالک پیدا شد آیا ذوالید ضامن است؟ 412
- اشاره 412
- اشاره 412
- اقوال در مسأله 412
- بررسی قول اوّل: ضمان مطلقاً 413
- اشاره 413
- اشاره 413
- الف: دلالت قاعده ی ید بر ضمان 413
- اشاره 414
- بیان سید خویی … قدس سره … در عدم کاربرد قاعده ی ضمان ید به خاطر احسان 414
- نقد کلام سید خویی … قدس سره … 415
- اشاره 417
- ب: دلالت قاعده ی اتلاف بر ضمان 417
- نقد (عدم جریان قاعده ی اتلاف در ما نحن فیه) 417
- دو بیان سید خویی … قدس سره … بر عدم کاربرد قاعده ی اتلاف و نقد آن 419
- ج: بررسی دلالت ادلّه ی خاصه بر ضمان 421
- بررسی قول دوم: تفصیل بین ید مسبوق به ضمان و غیر آن 423
- عدم جواز استرداد صدقه 426
- روایات دالّ بر لزوم قصد قربت در صدقه 427
- اشاره 427
- آیا در کفّارات قصد قربت لازم است؟ 430
- اشاره 430
- عدم اشتراط قصد قربت در کفاره در نظر سید خویی … قدس سره … 430
- نقد کلام سید خویی … قدس سره … 431
- اطلاق صدقه بر کفّاره در روایات 431
- 1.صحیحه ی عیص بن القاسم: 436
- آیا کفّارات را می توان به هاشمی داد؟ 436
- بررسی اطلاق روایات حرمت صدقه بر هاشمی 436
- 2. صحیحه ی فضلاء 438
- 3. صحیحه ی عبدالله بن سنان: 439
- آیا ورّاث مالک می توانند تقاضای بدل از متصدّق کنند؟ 440
- آیا مالک می تواند به ورثه ی متصدّق رجوع کند؟ 441
- اشاره 443
- نقد کلام محقق حلّی … قدس سره … 443
- اشاره 445
- 1. صحیحه ی حلبی: 445
- 2. روایت کثیر: 446
- 3. صحیحه ی محمد بن مسلم: 446
- 4. روایت حنان بن سدیر: 448
- 5. صحیحه ی محمد بن مسلم: 451
- 7. صحیحه ی علی بن جعفر به نقل قرب الاسناد: 452
- 6. روایت داود بن سرحان: 452
- 8. صحیحه ی دیگر علی بن جعفر به نقل قرب الاسناد: 453
- 9. صحیحه ی دیگری از علی بن جعفر در قرب الاسناد: 455
- 10 صحیحه ی علی بن جعفر به نقل تهذیب: 456
- 1. مرسله ی محمد بن ابی حمزه ثُمالی: 460
- 2. مرسله ی صدوق … قدس سره …: 461
- 3. صحیحه ی حریز: 464
- 4. روایت ابی بصیر: 466
- صورت چهارم: (علم اجمالی به حرمت مأخوذ) 468
- اشاره 468
- صور چهارگانه ی اشتمال بر حرام به نحو حصول شرکت 469
- لزوم مصالحه در صورت معلوم بودن مالک و مجهول بودن مقدار، در نظر شیخ … قدس سره … 470
- حکم صورت اشتمال بر حرام علی نحو عدم حصول شرکت در کلام شیخ … قدس سره … 471
- صور چهارگانه ی اشتمال بر حرام علی نحو عدم حصول شرکت 472
- بعض روایات مربوط به قرعه 473
- انقسام حکمِ أخذ از ظالم به احکام خمسه در کلام شیخ … قدس سره … 480
- انقسام حکم أخذ از ظالم به اعتبار نفس مال به احکام ثلاثه در نظر شیخ … قدس سره … 481
- عدم جواز تقاص مستحقین زکات و خمس در صورت تعذر استیذان از حاکم 486
- احتساب مظالم تالف از دیون میّت ظالم 487
- عدم احتساب مظالم تالف از دیون میّت ظالم در نظر کاشف الغطاء … قدس سره … 488
- ادلّه ی کاشف الغطاء … قدس سره … بر عدم احتساب مظالم تالف از دیون میّت ظالم 488
- کتابنامه 491
اشاره کرده که این کار را بکنی، موسی بن جعفر این چنین اشاره کرده، گفتم: مرا چه به موسی بن جعفر … علیهما السلام …! گفت: این حرف ها را رها کن، والله اگر به خاطر رفاقت خوبت نبود، می کشتمت.
در سند این روایت همه ثقاتند به جز محمد بن اسماعیل الرازی که در آن کلام است.
کلام در وثاقت محمد بن اسماعیل الرازی
اشاره
جناب کلینی در کافی مکرراً از محمد بن اسماعیل نقل می کند و او هم معمولاً از فضل بن شاذان نقل می کند [که تقریباً 761 مورد است] که بارها گفته ایم این محمد بن اسماعیل مشترک بین دو یا سه نفر است. یکی محمد بن اسماعیل بن بزیع(1) صاحب الرضا … علیه السلام … که جلیل القدر است ولی کلینی نمی تواند مستقیماً از او
1- معجم رجال الحدیث، ج15، ص95: ( قال النجاشی: محمد بن إسماعیل بن بزیع، أبو جعفر: مولی المنصور أبی جعفر و ولد بزیع بیت، منهم حمزه بن بزیع، کان من صالحی هذه الطائفه و ثقاتهم کثیر العمل، له کتب، منها: کتاب ثواب الحج و کتاب الحج. ( قال الشیخ: محمد بن إسماعیل بن بزیع، له کتاب فی الحج، أخبرنا به ابن أبی جید، عن محمد بن الحسن بن الولید، عن علی بن إبراهیم، عن أبیه عن محمد بن إسماعیل. و عده فی رجاله (تاره) من أصحاب الکاظم … علیه السلام … و (أخری) فی أصحاب الرضا … علیه السلام … قائلا: محمد بن إسماعیل بن بزیع: ثقه صحیح، کوفی مولی المنصور و (ثالثه) فی أصحاب الجواد … علیه السلام … قائلا: محمد بن إسماعیل بن بزیع من أصحاب الرضا … علیه السلام …. ایشان همان کسی است که روایت «لأنّ له ماده» را در مورد چاه معتصم نقل کرده است. ( وسائل الشیعه، ج1، أبواب مقدمات العبادات، باب 3، ح12، ص141 و تهذیب الاحکام، ج1، ص234: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الرِّضَا … علیه السلام … قَالَ: مَاءُ الْبِئْرِ وَاسِعٌ لَا یُفْسِدُهُ شَیْ ءٌ إِلَّا أَنْ یَتَغَیَّرَ رِیحُهُ أَوْ طَعْمُهُ فَیُنْزَحُ حَتَّی یَذْهَبَ الرِّیحُ وَ یَطِیبَ طَعْمُهُ لِأَنَّ لَهُ مَادَّهً. علّت این که کلینی نمی تواند از او نقل کند این است که جناب کلینی محمد بن اسماعیل بن بزیع را درک نکرده؛ چون وفات محمد بن اسماعیل بن بزیع ظاهراً در زمان امام جواد … علیه السلام … بوده؛ زیرا کشی می فرماید: «کان محمد بن اسماعیل بن بزیع من رجال أبی الحسن موسی … علیه السلام … و ادرک ابا جعفر الثانی … علیه السلام …» که ظاهرش آن است که در زمان حیات امام جواد … علیه السلام … از دنیا رفته و امام هادی … علیه السلام … را درک نکرده است. شهادت امام جواد … علیه السلام … هم در سال 220 (ه.ق) بوده است، در حالی که کلینی در سال 328 (ه.ق) وفات نموده، بنابراین نمی توانسته او را درک کرده باشد. (احمدی)