بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 414

أَهْلِها)(1) و باید به اهل امانت ردّ شود.

بدین جهت می گوییم وقتی شارع که مالک همه از جمله مالک مال، ذوالید و متصدِّق و متصدَّقٌ علیه می باشد، دستور داده مجهول المالک به فقیر داده شود و ذوالید هم این دستور را امتثال کرده، در واقع آن را ردّ به اهلش کرده است. بنابراین روایت «عَلَی الْیَدِ مَا أَخَذَتْ حَتَّی تُؤَدِّیه» دالّ بر ضمان ذوالید که طبق دستور شارع ردّ امانت کرده، نمی باشد.(2)

بیان سید خویی … قدس سره … در عدم کاربرد قاعده ی ضمان ید به خاطر احسان

اشاره

سید خویی … قدس سره … از طریق قاعده ی احسان می فرماید متصدِّق ضامن نیست؛ زیرا کسی که به نیّت ردّ به مالک، ید بر آن مال گذاشت و فحص کرد ولی ظفر به مالک پیدا نکرد و آن را صدقه داد، محسن است و طبق آیه ی شریفه ی (ما عَلَی الْمُحْسِنینَ مِنْ سَبیلٍ)(3) ضامن نیست.(4)

1- سوره ی نساء، آیه ی58: (إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ کانَ سَمیعاً بَصیراً)
2- علاوه آن که می توان گفت: ید امانی در صورتی که افراط و تفریط در حفظ مال نکرده باشد ضامن نیست و در این جا چون به دستور شارع صدقه داده پس افراط و تفریط نکرده و در نتیجه ضامن نیست. (امیرخانی)
3- سوره ی توبه، آیه ی91: (لَیْسَ عَلَی الضُّعَفاءِ وَ لا عَلَی الْمَرْضی وَ لا عَلَی الَّذینَ لا یَجِدُونَ ما یُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذا نَصَحُوا لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ ما عَلَی الْمُحْسِنینَ مِنْ سَبیلٍ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ)
4- مصباح الفقاهه، ج 1، ص525: أن دلیل الضمان هو أحد الأمور الثلاثه: إما قاعده ضمان الید، و إما قاعده الإتلاف، و إما قیام دلیل خاص علیه. أما الأولی فهی منتفیه هنا قطعا، إذ المفروض أن الید کانت ید أمانه و إحسان (و ما عَلَی الْمُحْسِنِینَ مِنْ سَبِیلٍ).