کتابخانه بالقرآن

بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 415

صفحه 415

نقد کلام سید خویی … قدس سره …

همان طور که خود ایشان به تبع محقق ایروانی … قدس سره …(1) تصریح فرمودند، احسان امری قصدی نیست بلکه به حمل شایع باید احسان باشد تا مشمول قاعده ی احسان شود. صدقه دادن مجهول المالک با فرض عدم رضایت مالک، دیگر به حمل شایع احسان به مالک نیست و جهل متصدِّق به عدم رضایت مالک هم واقع را عمّا هو علیه منقلب نمی کند، پس نمی تواند مشمول قاعده ی احسان باشد.

إن قلت: ذوالید با صدقه دادن مجهول المالک که به دستور شارع بوده، مسبِّب رسیدن ثواب به مالک شده و در نتیجه به حمل شایع نیز به مالک احسان کرده، بنابراین مشمول قاعده ی احسان شده و ضامن نیست.(2)

قلت: اگر شارع فرموده باشد صدقه بدهید بدون ضمان و آن ثواب دارد، در این صورت تصدّق ذوالید مصداق احسان به مالک محسوب می شود، ولی این اوّل کلام است. اصلاً این بحث برای آن است که ببینیم آیا ذوالید ضامن است یا خیر.

1- حاشیه المکاسب (للإیروانی)، ج 1، ص60 و مصباح الفقاهه، ج 1، ص506.
2- متصدِّق صرف نظر از این که به خصوص مالک احسان کرده یا خیر، در این عمل که به قصد رد به مالک، آن مال را اخذ کرده و فحص کرده و سپس به دستور شارع صدقه داده، عرفا ً و شرعاً محسن محسوب می شود، بنابراین سبیلی بر او در این عمل نباید باشد. و اگر گفته شود به مالک باید احسان کند تا ضامن نباشد، می گوییم: نسبت به مالک هم محسن است؛ چراکه حداقل ثواب صدقه را به او رسانده است و این که نمی دانیم آیا شارع دستور به تصدق با ضمان کرده یا بدون ضمان، تأثیری در صدق احسان بر متصدِّق نمی کند، فقط در صورت اثبات دستور به تصدق با ضمان، می گوییم با وجود صدق احسان باز به خاطر دلیل خاص ضامن است. پس با وجود شک در این که شارع با ضمان فرموده تصدق کند یا بدون ضمان، شکی در صدق احسان وجود ندارد، بنابراین طبق قاعده ی احسان باید بگوییم ضامن نیست. بله اگر بدانیم فرموده که با ضمان صدقه دهد، ضامن خواهد بود. إن قلت: با وجود عدم رضایت کسی که به او احسان می شود، دیگر احسان صدق نمی کند. قلت: صدق احسان منوط به رضایت کسی که به او احسان می شود نیست، بلکه عرفی است. (امیرخانی)