بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 73

جواز تولّی از قِبَل جائر از باب تزاحم

اشاره

وجه دیگری که مرحوم شیخ برای جواز تولّی از قِبَل جائر به جهت قیام به مصالح عباد ذکر می کند این است که در صورتی که قائل شویم نفس ولایت حرام می باشد از باب تزاحم، تولّی جایز است(1) به این بیان که: ملاک قیام به مصالح عباد اهمّ از ملاک حرمت تصدّی امر از قِبَل جائر است، پس جایز می باشد.

قاعده ی تزاحم، قاعده ی عقلیه ی مسلّمی است که اگر شرایط تطبیق آن اهمّیت قیام به مصالح عباد نسبت به حرمت تصدّی امر از قِبَل جائر عند التزاحم وجود داشته باشد، قابل مناقشه نیست و هر واجب اهمّی عند التزاحم با واجب مهم، مقدم می شود.

سپس مرحوم شیخ می فرماید: امّا اگر قائل شویم نفس ولایت حرام نیست بلکه به خاطر تلازم با تلبّس به ظلم و گناه حرام است، از آن جا که فرض این است که مبتلای به ظلم و گناه نمی شود، دیگر حتّی احتیاجی به باب تزاحم هم نیست.

امّا همان طور که خود ایشان هم فرمودند، تقریباً اتّفاق نمی افتد که کسی والی از قِبَل ظالمین باشد و مبتلای به معصیت نشود، که در این صورت باز می توان از طریق باب تزاحم، جواز آن را اثبات کرد به این بیان که: ظلم هایی را که دفع می کند، بیشتر و با اهمّیت تر از ظلم هایی است که با تصّدی امر ممکن است مرتکب شود؛ مثلاً با تصدّی امر جلوی کشتار مسلمانان را می گیرد، هرچند ممکن است به ناحق مسلمانی را سیلی بزند.