بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 99

متوقف بر قبول تولّی است از حیث جعل، مشکل ثبوتی نداشته و هم دیگر را تکاذب نمی کنند و چون علی الفرض ملاک امر به معروف و نهی از منکر اهمّ است، پس باید آن را امتثال کند؛ چون عذری در ترک آن ندارد و تکلیف مهمّ یعنی حرمت تولّی، در چنین صورتی ساقط است.

تذکّر مهم

بیان کردیم تولّی از قِبَل جائر به خاطر صدق عنوان اعوان الظلمه حرام است و فقط در مقام تزاحم با واجب أهم دیگری مانند امر به معروف و نهی از منکر دیگر حرمت نداشته، بلکه چه بسا واجب هم باشد.

در این جا تذکر یک نکته را ضروری می دانم و آن این که اگر کسی به قصد(1) تقلیل ظلم، وارد دستگاه ظلمه شود و بتواند فساد آنان را تقلیل دهد، عنوان عون الظلمه در حقیقت بر او صادق نیست(2)، هرچند ممکن است مردم به خاطر عدم اطلاع از واقعیت، او را از اعوان ظلمه محسوب کنند.(3)

بنابراین در چنین فرضی حتّی اگر قانون تزاحم را هم به کار نبریم، دیگر تولّی از قِبَل جائر حکم حرمت را نخواهد داشت و حتّی می توانیم از عمومات احسان به مؤمنین، استحباب آن را نیز اثبات کنیم.(4)

1- بلکه حتّی اگر کسی به قصد تقویت شوکت آنان وارد دستگاه ظلمه شود، ولی در عمل باعث تضعیف شوکتشان شود نیز در حقیقت عون الظلمه نیست، هرچند مرتکب تجری شده که حرام است.
2- به همین خاطر افرادی مثل خواجه نصیر الدین طوسی را که وارد دستگاه هلاکو شد تا از فساد و تباهی بکاهد و به علما و دانشمندان کمک کند، نمی توانیم از اعوان ظلمه محسوب کنیم.
3- این که مردم به خاطر اشتباه و عدم اطلاع از واقعیت، کسی را از اعوان ظلمه محسوب کنند، باعث انسلاک در اعوان الظلمه نمی شود؛ زیرا احکام تابع واقعیات است.
4- إن قلت: اگر عنوان اعوان الظلمه صادق نباشد و واقعاً بتواند فساد حکومت را کنترل کند، دیگر از باب امر به معروف و نهی از منکر واجب خواهد بود و جایی برای استحباب باقی نمی ماند. قلت: می توان صورتی را فرض کرد که امر به معروف و نهی از منکر به خاطر فقدان شرایط (مانند خوف خطر مالی) وجوب نداشته باشد. بنابراین در این صورت می توان استحباب تولّی را تصویر کرد.