حدود و قصاص و دیات صفحه 112

کس است که مجروحند، و دیه جراحت خود را از دیه کشتها کم می کنند.

و در روایت دیگر (1) وارد شده است که دیه دو مقتول را بر قبیله های چهار کس حواله می کنند، و دیه دو مجروح را از دیه کشته ها برمی دارد.

شانزدهم: در دو روایت معتبر وارد شده است (2) که در زمان حضرت امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه شش طفل در میان نهر فرات بازی می کردند، یکی از ایشان غرق شد، از آن پنج نفر که مانده بودند دو نفر شهادت دادند که آن سه نفر دیگر او را غرق کردند، و آن سه نفر شهادت دادند که این دو نفر او را غرق کردند، حضرت فرمود: که آن دو نفر که سه کس بر ایشان شهادت دادند سه خمس دیه را می دهند، و آن سه نفر که دو کس بر ایشان گواهی داده اند، دو خمس دیه را می دهند، و اکثر متأخرین این حکم را مخصوص آن واقعه دانسته اند، و با وجود لوث به قسامه قائل شده اند.

نوع دوّم: آن است که سبب شده باشد نه مباشر

و آن نیز افراد بسیار دارد:

اوّل: آن که سنگی نصب کند، یا چاهی بکند و کسی پایش بر سنگی برآید و بیفتد، یا در چاه بیفتد و بمیرد، اگر اینها را در ملک خود کرده باشد و کسی به سبب آن هلاک شود ضامن نیست، مگر آن که شخصی را به خانه تکلیف کند و او کور باشد، یا هوا تار باشد، یا سر چاه را پوشیده باشد و به او نگوید که این سنگ یا چاه بر سر راه است، در این صورت اکثر گفته اند: ضامن است دیه او را، و هم چنین اگر در صحرای مباحی کرده باشد بر او ضمانی نیست، و اگر در ملک دیگری کرده باشد به رخصت او باز ضامن نیست، و اگر بی رخصت او کرده باشد و سبب تلف کسی شود موافق مشهور ضامن است، و اگر در شارعی چاه کنده باشد و کسی در آن بیفتد و بمیرد اگر در شارع تنگی باشد یا در شارع گشاد در میان شارع که غالبا محل مرور است بکند، اکثر گفته اند: مطلقا ضامن است، و اگر شارع فراخی باشد و در کنار شارع بکند در جائی که بر آن مرور واقع می شود اگر

1- تهذیب الاحکام 10: 240 ح 5.

2- تهذیب الاحکام 10: 239 ح 3.