حدود و قصاص و دیات صفحه 64

بعوض می کشند؟ بعضی گفته اند: بمجرد اقرار او را بعوض می توان کشت، و شیخ طوسی «رحمه اللَّه» گفته است: که سحر حقیقتی ندارد، و این قسم اثرها بر آن مترتب نمی شود، او را بعوض نمی کشند، اما برای حد سحر می کشند، چنانچه گذشت. (1)

و بعضی گفته اند: که اگر بگوید به سحر او را کشتم و سحر من غالبا کشنده است، حکم عمد دارد، و اگر بگوید: نادرا می کشد، می پرسند که قصد کشتن داشتی یا نه؟ اگر گوید که قصد کشتن داشتم، باز حکم عمد دارد، و الا حکم شبه عمد دارد، و اگر گوید: باسم دیگری می خواستم بکنم و به غلط باسم او کردم، حکم خطای محض دارد، و دیه بر عاقله است.

نوع دوّم: آن است که او سبب شود و کشته شده خود مباشر شود

و آن چند قسم است:

اوّل: آن که زهر در طعامی کند و نزد کسی بیاورد و او بخورد و بمیرد، و اگر بداند که زهر در این طعام کرده اند، و عاقل و ممیز باشد، و دانسته بخورد، بر صاحب زهر نه کشتن خواهد بود، و نه دیه، و اگر ندانست که زهر در طعام کرده اند و خورد و مرد، اکثر گفته اند: که او را بعوض می کشند مطلقا، و بعضی گفته اند: اگر بقصد کشتن کرده است مطلقا می کشند، و اگر بقصد کشتن نکرده است، و آن مقدار زهر غالبا کشنده است، او را می کشند، و الّا از او دیه می گیرند، و اگر زهری در طعام صاحب خانه کرد و رفت و صاحب خانه آن طعام را یافت و خورد و سبب هلاک او شد بعضی مطلقا بدیه قائل شده اند، و بعضی گفته اند: حکم صورت سابقه دارد.

دوّم: آن که چاه عمیقی بر سر راه کسی بکند، و او را به خانه خود بطلبد و به نادانی آن مهمان در چاه بیفتد و بمیرد، موجب قصاص می گردد، موافق مشهور، و بعضی گفته اند: اگر افتادن در آن چاه غالبا سبب هلاک می شود، یا قصد قتل داشته است، حکم قصاص، و الا دیه ثابت می شود.

1- کتاب الخلاف 2: 424 مسأله 16.