احکام ارتداد صفحه 7

اشاره

در روایات متعددی وارد شده که زن مرتد را نمی کشند ولی زندانی می کنند و از او می خواهند تا توبه کند، اگر توبه کرد آزاد می شود ولی چنانکه بر ارتداد خود اصرار ورزید، در زندان می ماند. البته بعضی معتقدند که اگر توبه هم بکند باز هم در زندان نگهداری می شود. حکم دیگری که در باره زن گفته شده این است که زن مرتد را در زندان به هنگام نماز کتک می زنند، البته یک سیلی هم کتک محسوب می شود. دو مسأله هم وجود دارد که در این مرحله باید مورد بررسی قرار گیرد، اول آنکه اگر زن مرتد شد، آیا باید از شوهرش جدا شود؟ دوم آنکه آیا اموال زن مرتد نیز به محض ارتداد میان ورثه تقسیم می شود یا در صورتی که توبه نکند تقسیم می شود؟

روایات مسأله

روایت اول: مکاتبه حسین بن سعید با امام رضا(ع) که قبلاً نقل شد، ذیلی داشت که فقط در کتاب استبصار نقل شده است: «فامّا المرأه اذا ارتدّت فانها لا تقتل علی کل حالٍ، بل تخلّد فی السجن ان لم تتب.» [39] . مراد از «علی کل حالٍ» چیست؟ صدر روایت مربوط به مرتد فطری است و راوی از استتابه و عدم استتابه سؤال می کند و امام پاسخ می دهد مرتد فطری بدون استتابه کشته می شود به قرینه صدر ظاهراً منظور از «علی کل حالٍ» این است که چه توبه کند و چه نکند، چه استتابه شود و چه استتابه نشود، کشته نمی شود. منظور این نیست که زن چه مرتد فطری باشد و چه ملّی، کشته نمی

شود، چون صدر روایت مربوط به مرتد فطری است، ذیل هم همین طور است، البته وقتی مرتد فطری کشته نمی شود، مرتدّ ملّی به طریق اولی کشته نخواهد شد. در باره توبه نیز، از مفهوم روایت استفاده می شود که اگر توبه کرد، رهایش می کنند ولی روشن نیست که به خانه خودش برمی گردد و یا خانه پدرش؟ روایت دوم: محمد بن الحسن الطوسی باسناده عن الحسین بن سعید عن ابن محبوب عن عباد بن صهیب عن ابی عبدالله(ع) قال:... و المرأه تستتاب فان تابت و الاّ حبست فی السجن و اضربها. [40] . روایت سوم: محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن محبوب عن غیر واحد من اصحابنا عن ابی جعفر و ابی عبدالله(ع) فی المرتد یستتاب فان تاب و الاّ قتل، و المرأه اذا ارتدّت عن الاسلام، استتیبتْ، فان تابت و رجعت و الاّ خلّدت فی السجن و ضیّق علیها فی حبسها. [41] . روایت چهارم: عن امیرالمؤمنین(ع) انه قال فی حدیث: فالمرتدّ و ان کانت امرأه حبست حتّی تموت او تتوب. [42] . روایت پنجم: محمد بن الحسن الطوسی باسناده عن محمد بن علی بن محبوب عن یعقوب بن یزید عن ابن ابی عمیر عن حمّاد عن ابی عبدالله(ع) فی المرتدّه عن الاسلام، قال: لا تقتل و تستخدم خدمه شدیده و تمنع الطعام و الشراب الاّ ما یمسک نفسها و تلبس خشن الثیاب و تضرب علی الصلوات. [43] . ارتداد زن معمولاً ارتداد فکری نیست، بلکه بر اثر ناراحتی و عصبانیت و کم طاقتی است. مثلاً شوهرش را می کشند و برایش غیر قابل تحمل است، می

گوید: خداوندی که مرا بیوه کند نمی خواهم و قبولش ندارم! من با چنین مواردی روبه رو بوده ام، لذا روایاتی که از تضییق بر زن مرتد یا کتک زدن او یا به خدمت گرفتن او با اعمال شاقّه سخن می گویند، مربوط به ارتداد فکری نیستند، چون ارتداد فکری با چنین روشهایی از بین نمی رود، بلکه با صحبت و استدلال و موعظه قابل اصلاح است. [44] . روایت ششم: محمد بن الحسن باسناده عن محمد بن علی بن محبوب عن محمد بن الحسین عن محمد بن یحیی عن غیاث بن ابراهیم عن جعفر عن ابیه عن علی(ع) قال: اذا ارتدّت المرأه عن الاسلام، لم تقتل و لکن تحبس ابداً. [45] . روایت از نظر سند موثقه است. از نظر دلالت سخنی از استتابه ندارد، لذا باید به قرینه روایات دیگر معنا شود. یعنی چنانکه زن مرتد توبه نکرد، برای همیشه زندانی می شود. روایت هفتم: محمد بن الحسن باسناده عن الحسین بن سعید عن حماد عن حریز عن ابی عبدالله(ع) قال: لا یخلد فی السجن الا ثلاثه: الذی یمسک علی الموت، و المرأه ترتد عن الاسلام و السارق بعد قطع الید و الرجل. [46] . سه نفر را نمی کشند، یکی کسی که دیگری را نگه می دارد تا دیگری او را بکشد، قاتل را می کشند و او را حبس ابد می کنند، دوم زنی که از اسلام برگردد و سوم سارقی که دست و پایش را قطع کرده اند. در این روایت نیز سخن از استتابه نیست ولی در مقام این جهت نبوده و فقط در مقام بیان «عدم قتل» چنین

افرادی است. روایت هشتم: محمد بن الحسن الطوسی باسناده عن الحسین بن سعید عن النضر بن سوید عن عاصم بن حمید عن محمد بن قیس عن ابی جعفر(ع) قال: قضی امیرالمؤمنین (ع) فی ولیده کانت نصرانیه فاسلمت و ولدت سیدها ثم ان سیدها مات (و اوصی بها) عتاقه السریه علی عهد امر فنکحت نصرانیه دیرانیاً و تنصّرت فولدت منه ولدین و حبلت بالثالث فقضی فیها ان یعرض علیها الاسلام فأبت، فقال: ماولدت من ولد نصرانیاً فهم عبید لاخیهم الذی ولدت سیّدها الاول، و انا احبسها حتی تضع ولدها، فاذا ولدت قتلتها. [47] . روایت از نظر سند صحیحه است، از نظر دلالت مشکلی که دارد این است که حضرت حکم قتل را پس از تولد فرزند برای زن صادر کرده، در حالی که زن مرتد را نمی کشند، لذا علماء در صدد توجیه برآمده اند. شیخ فرموده است حضرت برای ازدواج این مطلب را مطرح کرده، ولی این سخن با موازین سازگار نیست. [48] . مجلسی فرموده است حضرت قصد ترساندن او را داشته نه اینکه حقیقتاً قصد کشتن او را داشته باشد. [49] . ولی نمی توان چنین نسبتی به علی(ع) داد که قصد جدّی نداشته است، به علاوه، چرا برادرها عبید برادر دیگرند؟ اگر بگوییم این جمله در روایت جعلی است، بهتر از این است که گفته شود حضرت در مقام تهدید بوده است. بهتر است بگوییم این روایت از روایاتی است که ما معنایش را درک نمی کنیم و علم آن را به خود آنان وامی گذاریم.

جمع بندی روایات

در مجموع حدود یازده روایت در باره زن مرتد وجود دارد. _ روایت نبوی:

مرسله شیخ در خلاف [50] . _ صحیحه حسین بن سعید (روایت اول) _ صحیحه حمّاد (روایت پنجم) _ مرسله کافی که در تهذیب با سند صحیح نقل شده است (روایت سوم) [51] . _ موثقه غیاث بن ابراهیم (روایت ششم) _ موثقه عباد بن صهیب (روایت دوم) _ صحیحه حریز (روایت هفتم) _ صحیحه محمد بن قیس (روایت هشتم) _ مرسله مستدرک (روایت چهارم) _ مرسله مستدرک [52] . _ مرسله مستدرک [53] . اکثر روایات دلالت دارند که زن مرتد زندانی می شود و استتابه می گردد، چنانکه توبه کرد آزاد شده، و اگر توبه نکرد در زندان نگهداری می شود تا زمان مرگش فرا برسد. یک روایت بر حبس همیشگی دلالت داشت که به قرینه روایات دیگر بر صورت توبه نکردن حمل می شود. تنها یک روایت مبهم بود که بزرگانی چون شیخ طوسی و علامه مجلسی نیز در صدد توجیه برآمده بودند. به نظر ما مطلب از نظر روایات روشن است.